BERASTEGIKO ERREPIDEA

Gaurkoan Tolosako errepidetik urtoko zubirainoko errepidearen eraikuntzaz idatziko dut. Errepidearen eraikuntza hiru zatitan egin zuten.

 Lehena Tolosatik Berrobira, bigarrena Berrobitik Berastegira ( zati hau bi ataletan osatu zuten, Berrobi- Elduain eta Elduain- Berastegi ), eta hirugarrena eta azkena Berastegitik Urtoko zubira. Errepidearen eraikuntza 1862.urtean hasi zen, Tolosako Urbieta zubitik hasi eta 1887urtean amaitu zen Urtoko zubian.

Artikulu honetan Berastegitik igarotzen  den errepidea aipatuko dut, Arrositik Urtoko zubiraino.

Bigarren zatia Arrositik Berastegiko plazaraino zen, hau lehen esan bezala bi ataletan eraiki zen. Lehena Arrositik zapelako errekaraino, 904,70 metrokoa eta bigarren zatia Zapelako errekatik plazako Maintonea baserriraino 1276 metrokoa.

Errepide zati hau Miguel Maria Mendizabal kontratista hasi zen egiten 1869, eta 1872garren urtean amaitu zuen. Eraikuntzako lursailen jabetza 22 ugazabei  kendua izan zen. Errepideko lanen kostua 182.000 errealak eta 92 zentimoko izan zen, Arrosi-Zapelako erreka 112.853,82 eta Zapelako erreka-Maintonea 69.153,10.

HIrugarren zatia Berastegiko plazatik  Urtoko zubiraino 1884.urtean hasi zen eraikitzen Miguel Maria Mendizabal kontratistaren eskutik. Lau zatitan banatu zuten :
 1º- Herriko plazatik San Anton gainaino, 1189 metroko luzerarekin eta 24.185 pezetako kostuarekin. 

2º- San Antonetik Lindo-zuloetara, 1271 metroko luzera eta 27.989 pezetako kostuaz.

3º- Lindo-zuloetatik Artaleku gainera 1130 metroko luzera eta 24.072,99 pezetako kostuaz. 

Eta azkenik 4º zatia Artaleku gainetik Urtoko zubira, 1135 metro luzeraz eta 13.664 pezetako kostuaz.

BERASTEGIKO LOREAK

KOMUNAK URTON

Gaur hasi dira komunak eraikitzeko lanak urtoko merenderoan. Gipuzkoako foru aldundiak erabakia hartu du komun batzuk jartzeko urton, elbarrituentzako egokituak izango omen dira malda eta guzti.

Espero dugu abian jartzen dutenean  denok zaindu eta errespetatzea. Zaindu dezagun,  denon mesedetarako izango bait da.

Ekainaren 11ean, eraikuntzaren garapena.

Ekainaren 19 ean, eraikuntzaren garapena.

Ekainaren 26 ean, eraikuntzaren garapena.

KAROBIAK

Karobiak labeak dira, bertan kareharria erretzen zen karebizia lortzeko. Eta zertarako balio du karebiziak? Gauz askotarako:

- Eraikuntzan lurra eta urarekin nahasturik mortero bezala edozein horma eraikitzeko.

- Lurrarentzat ongarri bezala.

- Gaixotasunak eta izurriteekin amaitzeko.

- Abereen zauriak sendatzeko.

- Baserri eta bordetako hormak txuritzeko.

- Tifus eta beste gaixotasunetan desinfektante bezala.

 

Euskal Herrian badirudi XVIII. mendean zabaldu  zirela karobiak. Karobiak leku aldapatsuetan eraikitzen zituzten, gohiko eta beko ahoetara hobeto iristeko. Normalki lau metroko sakonera zuten eta estutzen joaten zen gohiko ahora iristean.

Prozesua honela izaten zen; Lehenbizi erregaia jartzen zen, haritza, gaztainondoa eta pagoen egurrak, hauen gainean kareharria eta berriro erregaia. Honela erregai eta kareharria txandakatzen ziren. Lan prozesuak hiru edo lau pertsonen artean egiten zen edo karobi bat egiten zen auzotarren artean lana eta etekina banatzeko.

Dena prest zegoenean karobiari su ematen zitzaion beheko ahotik. Lortu nahi zen karebiziaren arabera kareharri eta egur-ikatz kapa gehiago erabiltzen zen.  Aste bate do bi astez pizturik egoten zen . Kareharria erretzen zenean, karea erortzen hasten zen  karobiaren azpian zegoen sare batetik. Kare bizia abetik ateratzean hoztutzen uzten zuten gero baserrian jasotzeko.

Baina XX. Mendean ezin izan zioten ongarri kimiko eta porlanari aurre egin, honen eraginez beherakada gero eta handiagoa zenez mende erdialdera kare bizia egitea baztertzen da. Zoritxarrez gure baserrietako karobiak ez dute bizirik iraun, gehienetan baserri inguruan eraikuntza edo konponketa bat egiten zenean eskua karobiko harriei botatzen zitzaien, hauek desagertuz.

Berastegin oraindik hainbat karobi mantentzen dira, batzuk besteak  baino egoera hobeagoan.

Kareharria ateratzen zuten harrobi batzuk aipatuko ditut: Burso, Sastizarreta, Iturrabal, Meari, Arrate, Berromalkar,Akerkoi, Ysasa, Bideraun, Alloar, Uli, Arrosi, etabar.

BERASTEGIKO BURDINOLAK

Gure herrialdean burdinaren jatorrizko trebezi garatugabean oinarrituta zegoen, trebezi hau ipar indoeuropar inbaditzaile eta zehazki kultura zeltagatik ekarria izan zen, eta hegoaldetik, feniziar eta grekoek ekarria.

Haizeola

Garai bateko burdinolak haizeolak izenekoak, bi beharrei aurre egiteko jarri ziren. Bata mineral-zainen gerturapenagaitik, normalki leku garai edo mendi hegaletan kokatzen zituzten eta besteak leku basotsuetan, egur-ikatz beharraren bolumen handiaren hornidura zihurtatzeko.

Burdingintza aintzindar hauetan burdin-mineral oso aberatsa erabiltzen zen, gehienbat lurzoruan aurkitzen zituzten oxido itxurakoak. Honen erredukzioa lurperatutako labeetan egiten zen. Hiru metroko altuera eta errago diametro batekoan, oinarrian, landutako harriak eta barnekaldetik buztinez estaliak, ahalik eta errefrakzio gehien osatuz. Labe hauen hormen lodiera 30 zentimetrokoak ziren.

Teknika honen deskripzioa ardatza hauetan datza: labean minerala eta egur-ikatz kapa txandakatuz errekuntza egiten zen, ahuntz edo ardi larruz eginiko hauspoez eragindako aire laguntzarekin. Hauspoak mugitzeko esfortzu handia egin behar zen, hankekin edo eskuekin eraginez hauspo motaren arabera.

Hauspoa ankarekin eragiten

Berastegin dakidanik ez da haizolarik aurkitu, honek ez du esan nahi ez denik egon, herrian dagoen burdin kopurua eta hainbeste mendeetan ateratzen aritu direlarik, erromatarren garaietatik pentsatzen da, zehatzena pentsatzea da egon direla haizeolak, baina ez da aztarnarik aurkitu.

Aurrerapen teknologiko honek burdinolak mendietatik urertzera aldatzera ekarri zuen energi hidraulikoa sortzeko. Lehenbizi hauspoak beharrezkoak ziren airea sortzeko errekuntzarako, bi mende geroago berriz, metala lantzeko sortu zituzten mailu astunak mugitzeko.

Burdinolaren eskema

Mailua

Julio Caro Barojak bere idazki batean " Los Vascos "-en dio: Parece probado que los que a comienzos del siglo XVI introdujeron los martinetes de agua en España fueron Marcos de Zumalabe, vizcaino de Valmaseda y el milanés Fabricano.   Laburbilduta, Europa mailan XVI. mende erdialdean burdinola euskaldunak ikuspegi teknikotik begiratuta hoberenak zirela, maisutasunez menperatzea lortu zutela uretatik zetorren energia.

XIV. mende bukaeran eta XV. mende hasieran Berastegin hasi ziren eraikitzen lendabiziko burdinolak Leizaran sakonunean.

Burdinolak bi lehengai behar zituen funtzionamendurako: Burdin minerala eta egur-ikatza. Lehendabiziko hau, bertakoak bere inguruan ezagutzen zituzten burdin betetatik atera ohi zuten eta egur-ikatza berriz, gure mendi inguruetan hain ugari diren gaztainondo eta haritzetatik.

Arrineko Martilontzo bere etxe ondoan egin zuen txondarrarekin

Berastegin bost burdinola zeuden, Plazaola, Barrenola, Nodeiza, Mustar eta Ameraun. Eta Berastegi eta Elduain juridikzio komunekoak zirenean beste sei zeuden, Beriñas, Muguizalas, Olloquiegui,Inturia, Eskelzu eta Aunzola.

1415. urtean idazki baten hitzarmen bat adosten da eta bertan agertzen da burdinola hauen aipamena: Barrenola, Beriñas, Ameraun, Plazaola, Muguizalas, Nordeiza eta Olloquiegui. Beste idazki batean Mustar burdinola aipatzen da. 1490. urteko idazki batek Ezquelzu eta Aunzola burdinolak bertan behera uzteaz errendimendu baxuagatik.

Gaur egun Berastegin, hiru burdinolen zatarnak nabari dira, Plazaola, Mustar eta Ameraun.

PLAZAOLAKO BURDINOLA

AMERAUNGO BURDINOLA

MUSTARKO BURDINOLA

BERASTEGIKO ZENTRAL HIDROELEKTRIKOAK

XX.mende haseran industri-iraultzarekin eta energi beharrak, Euskal Herriko ibai gehienetan zentral hidroelektrikoak eriki ziren, energiaz hornitzeko sortzen hari ziren hainbat enpresentzat.

Berastegi ez zen salbuespen bat izan, Leizaran ibaiak daukan emanarekin zentralak ugaritu bait ziren, batzuk paper industriak eta besteak meatzeak hornitzeko.

Berastegin bost zentral eraiki ziren. Lau Leizaran ubidean eta bostgarrena Arrate ubidean.

 MUGETAKO zentrala;

1906.urte bukaeran jarri zen funtzionamenduan, 1930.urterarte.

PLAZAOLA1 ETA PLAZAOLA2;

1900.urteko lehen hamarkadan eraiki ziren zentral hauek, eta Tomas Mugica enpresarenak ziren. Gaur egun Elektra Plazola, S.A-rena da eta sorturiko energia Iberdrola S.A-ri saltzen zaio.

AMERAUN ZENTRALA;

Santos Gaztainondok eraiki zuen 1904.urtean. 1970.urtean jabetza Berrobiko Uranga (SARRIO) papelerarengana pasa zen.

Gaur egun berriz, Ameraun S.L-ren jabetzan dago.

ARRATE ZENTRALA;

1909.urtean eraikia, honek Berastegi eta Gazteluko zati batzuk korronte elektrikoaz hornitzen zituen. Berrogeita hamar garren hamarkadan utzi zen bere erabilpena.

IRITXI DIRA BERASTEGIRA ASIAKO LIZTORRAK "Vespa Velutina"

ASIAKO LIZTORRA " VESPA VELUTINA"

Bordeleko ( Burdeos ) portuan agertu ziren 2004ean lehendabiziz, egurra zeraman itsasontzi batean. Europan  espezie inbaditzailetzat jo da. Asiako liztorrak erlauntzak eraso eta erleak hiltzen ditu. Erlea polonizazioaren %80aren arduraduna dela jakinik ingurumenari izugarrizko kalte handia egiten dio espezie inbaditzaile honek.

Asiako liztor erreginak udaberrian lozorrotik atera eta haserako habiatxoa prestatzen du bertan langile batzuk sortzeko. Hau egin ondoren, lehengo urtean hain  ezagun egin ziren eta lurretik metro askora zintzilik zeuden behin betiko habi handiak sortzen ditu bertan 200 erregin gehiago sortuz.

ASIAKO LIZTORREN HABIA

Asiako liztorrak abiadan direlarik eta erlauntzak erasotzen hasiak direnez, arrazoi honegatik tranpa batzuk eraikitzeari ekin diot, ahalik eta liztor kopuru gehien arrapatzeko  eta hauen kopurua gutxitzeko.

LIZTORRARENTZAKO TRANPAK

LIZTOR BAT TRANPAREN SARRERAN

Tranpa hauek errazak dira egiten, plastikozko ur botila hutsak nahiko dira. 5zentimetro inguru beteko ditugu, %80 garagardoz, %20 ardo txuriaz eta 3 goilaraka azukrez.

GOIENETXEKO ERLAUNTZAK

Baita ere oso garrantzitsua da zuhaitzetara begiratzea, ea habirik edo eraikitze fasean habirik badagoen ikustea, horrela bada, ertzaintzari deitu eta hauek kendu edo suntsitu dezaten.