SARRERA
SARRERA
Blog honen bidez nere helburua Berastegi eta bere inguruko natura eta historia jorratzea izango da.
2020(e)ko otsailaren 11(a), asteartea
2020(e)ko otsailaren 5(a), asteazkena
Berastegiko inauteriak duela 70 urte.
Garizumaren aurreko hiru egunetan ospatzen ziren Berastegiko inauteriak, Zaldunita, Astelenita eta Asteartita, Igandea, Astelena eta Asteartea izenekoak, hurrenez hurren. Zaldunitan ez ziren mozorrotzen.
Inauteriak baino bi igande lehenago, gazteak bi despensero izendatzeko biltzen ziren. Izendapen horrek urtebeteko balioa zuen. Despenseroek festetan gastatzen zuten dirua administratzen zuten; txandako dantzariaren lehentasunaren arabera,neskak dantzara gehitzeaz arduratuko ziren. Inauterien garapen normala ere zainduko zuten.
Despenseroak izendatzeko, udaletxean biltzen ziren, eurekin batera txistulari eta danbolin jolea ere. Parte hartu nahi zuten gazte guztiak agertzen ziren, Berastegi ibaiaren alde bateko eta ibaiaren beste aldeko despentsero bana aukeratzen zen, eta 12 gazte gehiago, despenseroekin elkarlanean jarduteko. Jaiak antolatzeko gazteak izendatu ondoren, anis botila bat ateratzen zuten, eta txistulariak piezaren bat jotzen zuen.
Ostegun gizen goizean, mezetara joaten zen. Irteeran, txistularia eta danbor jolearekin, bi zaldi,txintxarrizko lepokoa eta koloretako zapiez apaindurik bere zaldizkoekin, herrian zehar doaz jaiak iragarriz. Zato erraldoi batekin ardoa gonbidatuz jendeari. Plazan berriz, haurrek dantza-soka dantzatzen zutelarik.
Larunbat arratsaldean, despenseroak,Ameraun, Kamineros eta baserri apartekoenetara eskatzera joaten ziren.
Igande goizean, Aiztunalde, Izotzalde, Eguzkialde eta Urdinarrain auzoetako bi ordezkarik gainontzeko gazteekin eskean ibiltzen ziren herrian zehar, eta biltzen zutena inauterietan aprobetxatzen zuten. Udaletxetik irten eta lehen bisita errektore etxean izaten zen, txistuaren musikak laguntzen zuen, eta gero herriko gainontzeko lekuetatik. Gazte batzuk, gauez, ez ziren etxera joaten lotara, eta udaletxean gazteentzat zegoen gazte-gelan pasatzen zuten.
1910ean argitaratutako udal-ordenantzen 14. artikuluan, eskaera horiei buruz honako hau irakurtzen dugu: «Los bailarines llamados de «San Juan» y jóvenes postulantes, los días de carnaval y cualquier otro día, obtendrán para exhibirse, bailar, cantar, tocar y pedir limosna, la correspondiente autorización del Alcalde».
Zaldunita, Astelenita eta Asteartitako arratsaldetan gazteek dantza-soka dantzatzen zuten plazako agertoki berean. Zuriz jantzitako despenseroek dantzariak eskatutako neska ekartzen zuten, bata neskaren aurretik eta bestea atzetik jartzen zirelarik. Dantza-soka amaitzean, parte-hartzaileak plazako eserlekuetan eseri eta gailetak eta ardoa zerbitzatzen zieten.
Inauterietako jantziak honako hauek ziren: abarketak, artilezko galtzerdi zuriekin, mahoizko galtzak, txilaba bat lepotik belaunetaraino, marrak goitik behera eta eskuak poltsikoetan sartzeko irekigune batzuekin. Buruan, lastozko txanoa, eta honi alanbrearekin kono itxura emanez papertxo eta lumez apaindua. Aurpegian, kareta bat sudurreraino. Poltsatxo bat ere eramaten zuten botatzen zituzten papertxoak eramateko.
Aipatutako ordenantzen hamaseigarren artikuluari dagokion "inauterietako maskarak eta dantzak" izeneko atalak honela dio: «En los días de Carnaval no se permitirá sacar el baile llamado aurresku o soka-dantza con disfraz o careta, pero se permitirá andar disfrazado por la calle desde las nueve de la mañana hasta el oscurecer, exceptuando el tiempo que duren las funciones de la iglesia, siempre que se presenten sin atacar a la moral pública y buenas costumbres. Las autoridades o sus agentes serán los llamados en todo caso para quitar la careta o pañuelo al hombre o mujer que no guarde el decoro correspondiente, cometiendo alguna falta u ocasione disgustos al público o a los particulares».
2019(e)ko abuztuaren 7(a), asteazkena
BERASTEGIKO ARGIZTAPEN PUBLIKOAREN HASTAPENAK
Kale nagusia ...... inguruan, argindar-kablez inguratuta. |
Mende
bukaerako bi hamarkadetan Elberdin, Danboliñenea, Igeralde,
Uraundia, Urrezti eta Intxaurrondoko iturri eta harraskak eraiki edo
berritu zituen udalak, auzotarren mesedetan. Eta argiztapen publikoa,
berriz, 1902. urtea hasi berritan iritsi zen gurera. Donostiako
kaleek 1899an ezagutu bazuten argiztapen elektrikoa, handik hiru urte
eskasera martxan zituen udalak herriko lehen kale-argiak Berastegin,
herritarren gozamenerako. Hala, bizitzaz jantzi ziren kaleak, nahiz
eta etxeetan oraindik petroleozko kinkeak eta olio-lanparak erabili.
XIX.
mende amaierarako, Tolosaldean paperaren industria zen nagusi
ekonomia-indarren artean; burdinola eta errota zaharrak paper-fabrika
moderno bilakatuak zeuden.
Tomas
Mujika Amiano enpresa-gizon lasartearraren egitasmoa ere garaiko
joerari lotu zitzaion. 1895ean Plazaolako burdinola erosi zuen,
bertan paper-orezko fabrika jartzeko asmoz. Frankiko eta Leitzarango
erreketan hainbat zundaketa-lan egin zituen, eta ohartu zen lehorte
garaian ez zuela ur eta, beraz, energia nahikorik izango bere
paper-ore fabrika berriko makineria mugiarazteko. Ondorioz, 1895eko
irailaren 24an, Eluts Handi inguruko 6 edo 7 areako lursail batean,
zentral hidroelektriko berria eraikitzeko baimena eskatu zion
Berastegiko udalari. Handik eta kable bidez, beharrezko zuen
argindarra eramango zuen Plazaolako fabrika berrira. Udalak begi onez
hartu zuen Mujika Amianoren eskaera eta baimendu egin zuen zentral
berriaren proiektua.
1897ko
irailaren 12an, eskaera berri batekin etorri zitzaion Mujika Amiano
udalari; Aintzergatik Plazaolara errepide bat egiteko baimena zen
eskatzen zuena. Eskatzailea prest agertu zen, gainera, lanen
kostuaren herena ordaintzeko. Ez zuen, ordea, agindutakoa beteko.
1900eko
urrian, hilabeteko epea eman zion udalak Mujika Amianori, egindako
lanetan hondatutako eta puskaturiko bideak konpontzeko.
1901eko
urtarrilean, berriz, enpresagizonaren bete gabeko agindu eta promesez
asperturik, ultimatuma bidali zion udalak: 15 eguneko epean ubideari
eta kableentzako posteei zegozkien zenbait auziri irtenbidea emateaz
gain, makinekin hondatutako bideak konpondu beharko zituen, paper
fabrika martxan jarri nahi bazuen, behintzat.
Eta,
hala, hilabete beranduago, 1901eko otsailean, jarrerak bateratu eta
bost puntuko hitzarmen bat adostu zuten bi aldeek:
1.
Mujika jaunak 1.795 pezetako kalte-ordaina eman beharko zion udalari,
Leitzarango urez baliatzeko Plazaolan bi kanal irekitzeagatik.
2.
Mujika jaunak, bere kontura, argindar-sarea eta 20 kale-argi ezarri
beharko zituen herrian, hartarako izendatutako udal-batzordeak
erabakitako puntuetan.
3.
Udalak, bere aldetik, instalazio elektrikoa egiteko beharrezko ziren
zutoinak ahalbidetuko zizkion Mujika Amianori.
4.
Udalak Bizkotxen zegoen herriko hariztia Mujika Amianoren eskura
jarriko zuen, hark Plazaolako makina-etxea eraikitzeko beharrezko
egurra bertatik har zezan.
5.
Mujika jaunak itxitura on batekin babestu beharko zituen kanalak eta
mantendu, abereak bertara ez erortzeko.
Argindar-zutoinak Ariztun auzoan |
1901eko
abenduaren 1ean, Mujika Amianok jarri beharreko kale-argientzako 20
puntu edo kokalekuak zehaztuz, zerrenda prestatu zuen udalak:
-
Kale-argi 1 Miguel errementariaren etxeko bidegurutzean.
-
Beste 1 Maitoneko bidegurutzean.
-
Beste 1 Elberdingo iturrian.
-
3 kale-argi plazan: bat Juan Labaienen etxe ondoan, beste bat
Txankanea etxearen ondoan, eta bestea Kontzeju eta
Gaztainondo-Berriren artean.
-
Beste 1 Apeztegiako bidegurutzean.
-
Beste 1 Danboliñeneko iturrian.
-
Beste 1 Martintxoneko bidegurutzean.
-
Beste 1 Zugui-Zabaletan.
-
3 kale-argi elizan: bat atarian, beste bat sarrera nagusian eta
bestea beste sarreran.
-
Beste 4 udaletxean: bat sarreran, beste bat eskaileretan eta beste
biak udaletxeko geletan.
-
Eta 3 azkenak Kontzejuko maizterrarentzat.
Hauexek
izan ziren lehenengo 20 argi-puntuak Berastegin, eta hauen ondotik
joan zen herriko argindar-sarea pixkana-pixkana urteetan zabaltzen
gainerako eraikin eta herri-bideetara.
VICTORIANO ETXABE YABEN “CHIQUITO DE BERASTEGI”
VICTORINO ETXABE, zutik eta eserita RAMON ZARAKAIN |
1877ko
maiatzaren 22an jaio zen, Berastegiko Salbadorenea etxean. Jose Cruz
Etxabe Arregi eta Mª Bernarda Yaben Esnaolaren semea zen, hamar
senidetatik seigarrena.
Esan
bezala, zesta-puntako pilotaria izan zen, "chiquito de
Berastegi" ezizenaz ezaguna. 1892ko abenduaren 26an egin zuen
debuta, 15 urte zituela, Madrilgo frontoietan.
Apustua
tarteko, aparraldian, unerik gorenean zegoen zesta-punta orduan,
frontoietako "euskal kirola" ("sport vasco")
deitzen zitzaiona, eta horrek pilotari euskaldun askok Madrilgo eta
Bartzelonako frontoi berrietan jokatzea ekarri zuen.
1892ko
gabonetan, esate baterako, 8 egunez jarraian jokatu zuen Victorianok
Madrilgo San Francisco frontoian.1893ko azaroaren 12an ere Madrilen
zen berriro, hango Euskal Jai frontoian jokatzeko, hurrengo urteko
martxoaren 30era arte.
1895eko
martxoaren 9an, Bartzelonara joan zen, han 8 hilabetez Barcelones
frontoian jokatzeko. Tarrasako frontoiaren inaugurazioan ere hartu
zuen parte Victorianok, baita Colon frontoiarenean ere 1896an.
Geroago,
artean oso gazte zela, Ameriketara joan zen, eta garaipen edo lorpen
handiak eskuratu zituen Mexiko, Kuba, Brasil eta Argentinako
frontoietan.
Bere
lehengusu Ramon Zalakain Yabenekin batera, Egiptoko Kairo eta
Alejandriako frontoietan ere jokatu zuen.
Gerora,
pilotari izateari utzi zionean, artekari-lanetan ibili zen Barcelones
frontoian.
Azkenik,
61 urte zituela hil zen, Bartzelonan bertan.
2019(e)ko abuztuaren 6(a), asteartea
IBARROLA ITURRIA
Ibarrola iturria |
Andres Ibarrola, bere arreba Mª Dolores, Joaquina Antonia eta Mª Bautistarekin. |
Oparoaldia
bizi izan zuten Argentinako lurretan eta dirutza ere egin zuten.
Berastegira eginiko bisita batean, Bulatzi-erdi auzoan (leku-izen
hori dator informazio-iturri izan dugun testuan) iturri bat
eraikitzea erabaki zuen Andresek, bere arrebekin batera.
Gizarte-ekintza edo dohaintza bat egin zuen, beraz, auzotarrek ur
garbiaz goza zezaten.
Gauzak
horrela, 1913ko urtarrilaren 19an, Juan Martin Iparragirre lagun eta
auzotarrak Bulatzi-erdiko iturri berrirako ura eskatu zion
Berastegiko udalari, Andresen izenean. Udalak, bere aldetik, honako
baldintzekin onartu zuen Iparragirreren eskaera: ura Urandiko
depositutik hartu beharko zuten, eta hodien kanpoaldeko diametroak
ezin izango zuen 26 eta 33 mm arteko neurria gainditu. Hala, uda
hartarako funtzionamenduan izan zuten iturria auzoan.
Hala dio harri gaineko inskripzioak; ESTA FUENTE FUE COSTEADA POR DON ANDRES IBARROLA MARICHALAR Y Hnas EL AÑO 1913 |
1918ko
ekainean, alkateak herriko kale nagusiari Andres Ibarrola izena
jartzea proposatu zuen, iturriak herriari ematen zion zerbitzuagatik
esker ona adierazi eta omenaldia egin nahian Ibarrola jaunari. Baina,
azkenean, ez zen bete alkatearen asmoa, eta urte gutxitara hil zen
Andres.
1929ko
apirilean, Joaquina Antonia Ibarrolaren heriotzaren ostean, haren
albazea edo testamentu-betearazlearen jakinarazpen bat iritsi zen
Argentinatik, esanez Joaquina Antoniak bere ondasunen %7 Berastegiko
herriarentzat utzi zuela.
Hala,
1934ko otsailean, testamentu-betearazlearekin eta Ogasunarekin
hainbat izapide izan ondoren, 50.057,35 pezeta kobratu zituen udalak,
Joaquina Antonia Ibarrolak iturria mantentzeko eta zaintzeko
lanetarako utziak.
1934ko
apirilean, berriz, hilabete batzuez iturria urik gabe egona zela eta,
udal-batzak Urandiko hoditeria aldatzea erabaki zuen, eta Ibarrola
iturrirako eta Izotzalde auzorako ura Ollokoko manantialetik hartzea,
hoditeria berria erabilita. Inbertsio garrantzitsua izan zen hura
iturriaren funtzionamendu egokirako; eta lanen kostua finantziatzeko
ere, Joaquina Antonia Ibarrolaren ondasunak erabili zituen udalak.
1935eko
otsailean, lanak bukatu ostean, 17.362,20 pezetako soberakina geratu
zen Joaquina Antonia Ibarrolak utzitako diru-funtsetan. Haietatik
12.000 pezeta epe finkorako aurrezki bezala jarri zituen udalak, eta
gainontzekoa kontu korronte batean gorde zuen, behar berrietarako.
Harpidetu honetara:
Mezuak (Atom)