1880. URTEAN BERASTEGIKO UDALAK EGINDAKO ERROLDA

1880. urtean, Berastegiko udalak baserrien eta beraien nagusi edo maizterren errolda bat egin zuen, bertan, baserrietan zeuden azienda motak agertzen dira. Errolda mota hau ohikoa izaten zen, errolda edo zentso hauetan balioztatzen bait zuten abelbidearen aberastasuna.

Baserrien izenak 1880. urteko agirietan idatzita dauden bezala daude.

Zutabe hauetan baserrietan zeuden abere kopuru ezberdinak agertzen dira.

A.- Behiak

B.- Zaldiak

C.- Astoak

D.- Ardiak

E.- Txerriak

BASERRIA	KALEA	JABEA EDO MAIZTERRA	A	B	C	D	E
Achonea	Cuartel de Oriente-3	Vda de Usarralde	3		1	40	1
Alcaniz	Cuartel de Oriente-13	J. Joaquin Dorronsoro	3	2			1
Aldamiñoa	Eldua-6	Juan Bta. Jaca	6		1	30	2
Ameraun-Becoa Ferreria	Leizaran-4	Asensio Urdiñarain	1		1		3
Ameraun-goicoa	Leizaran-3	Miguel J. Echeverria	6		1	90	6
Amionea	Cuartel del Norte-11	Pascual Esnaola	5		1		1
Amiria	Cuartel del Poniente-24	Jose Mª Saizar	5				1
Amuria	Cuartel del Poniente-23	J. Agustin Lasarte	4			14	1
Anciola	Cuartel del norte-19	Ygnacio Ybarbia	6		1	48	2
Anciola 2ª	Cuartel del Norte-19	Juan Martin Echeverria	4		1		2
Ansonea	Cuartel del Norte-23	Pedro J. Azpiroz	6	1		110	2
Apezteguia	Cuartel de Oriente-1	Jose Antonio Labayen	1		1		2
Arbidea	Cuartel del Mediodia-42	Lorenzo Nazabal	8				1
Arbidenea	Cuartel del Mediodia-13	Juan Miguel Echave	3		1		2
Arguindegui	Cuartel del Mediodia-25	Lorenzo Lasarte	6		1	70	1
Arguiñarena	Eldua-1	Pedro Mª Arguiñarena	7				2
Arguiñenea	Cuartel del Mediodia-48	Pedro Altuna	7		1	40	2
Ariztun-Ugaldea	Cuartel del Norte-21	J. Domingo Saralegui	7			110	5
Arrasea	Cuartel del Mediodia-45	J. Antonio Izaguirre	3		1		1
Arrasea 2º	Cuartel del Mediodia-45	Francisco Esnaola	6		1		2
Arrate-Berria	Cuartel del Mediodia-40	Gregorio Jaca	3		1		1
Arregui-Berria	Calle Abajo-2	Francisco Mª Arizaga	2		1		1
Arreguinea	Cuartel del Mediodia-7	J. Mª Garciarena	5		1		2
Arriaga-Becoa	Cuartel del Poniente-28	Andres Altuna	5		1		1
Arriaga-Goicoa	Cuartel del Poniente-29	Juan Bta. Lizarza	6			78	6
Arrinea	Cuartel del Norte-17	Juan Ygn. Arregui	6		1		2
Arrosanea	Cuartel del Poniente-19	Jose Ygn.Olaechea	9	12		110	2
Arrúe-Erdicoa	Cuartel del Mediodia-16	Ignacio Martijena	4		1		1
Arrúe-Mayor	Cuartel del Mediodia-14	Mª Bta. Churdangui	2				2
Arrúe-Mayor-Mitad	Cuartel del Mediodia-14	Miguel Franc. Ibarrola			1		1
Artola-Borda	Cuartel de Oriente-51	J. Felipe Juanena	3		1		1
Atanasionea	Calle Abajo-1	Martin Salsamendi			3		3
Atanasionea 2ª	Calle Abajo-1	Antonio Silbapoas					1
Azpicoechea	Cuartel del Norte-24	Ygnacio Nazabal	6				2
Azpicoechea 2ª	Cuartel del Norte-24	Antonia Ormaechea	3				2
Azpilleta	Cuartel del Mediodia-3	Miguel Joaqu. Dominchin	2				3
Barrenechea	Eldua-5	Jose Ant. Garaicoechea	5				1
Beatricenea	Calle Abajo-4	Josefa Ygnacia Salvarredi					2
Becoechea	Eldua-21	J. Antonio Garaicoechea	2				1
Becotaberna	Calle Abajo-9	Jose Martin Saizar	3				1
Bengoechea- Becoa	Cuartel del Mediodia-57	Ramon Mendia	4		1		1
Bengoechea-Garaicoa	Cuartel del Mediodia-56	Domingo Alda	3		1	50	2
Benisonea-Berria	Calle Mayor-5	Jose Odria					1
Benisonea-Zarra	Calle Mayor-6	Ignacio Urquizu	3			40	2
Bordaberria	Cuartel del Mediodia-22	Simon Soroa	4		1	20	1
Bordachuri	Cuartel de Oriente-28	Jose Antonio Arregui	5		1	80	1
Bordazar	Cuartel del Norte-6	Jose Ant. Echeverria	5		1		1
Bulacia	Cuartel del Mediodia-31	Francisco Iparraguirre	8		1	60	2
Bustinanea	Cuartel de Oriente-26	Juan Ignacio Salvarredi	6		1	60	2
Calesa	Calle Abajo-12	Francisco Ariza	4				2
Capaguincho	Cuartel del Mediodia-29	Francisco Garaiburu	7		1		1
Caracasenea	Cuartel de Oriente-36	Jose Antonio Aranalde	4		2	60	2
Casa Concejil	Plaza Real-1
Casa Vicarial	Calle Mayor-8	Ygnacio Lizarza					2
Catalan	Eldua-12	Martin J. Minteguiaga	5				2
Chancanea	Plaza Real-3	Francisco Sarasola	3		1		1
Chardiña	Cuartel del Poniente-18	Juan Miguel Garciarena	5			36	2
Chardiña-2º	Cuartel del Poniente-18	Juan Jose Artola	5				1
Chartia	Cuartel del Mediodia-35	Francisco Ibarbia	5			65	2
Chiquitonea	Plaza Real-11	Juan Bta. Echave			1		1
Dambolin	Cuartel del Norte-9	Micaela Yparraguirre	2		1		1
Damboliñenea	Cuartel del Mediodia-4	Benito Elizalde					2
Dendarinea	Cuartel del Mediodia-11	Sebastian Michelena			2		2
Dendaritegui	Cuartel del Poniente-8	Miguel Ant. Aranalde	5				2
Domartiñenea	Cuartel de Oriente-44y45	Miguel Ant. Alduncin	3		1		1
Domingo-Zurinea	Cuartel del Mediodia-52	Miguel Joaq. Olaechea	6		1	85	3
Echechiquia	Cuartel de Oriente-38	Jose Irigoyen	4		2		2
Echecho	Cuartel del Mediodia-26	J. Manuel Usto	7		1	60	1
Echechuria	Cuartel de Oriente-2	Franc. Mª Iparraguirre	4		1	40	1
Echenaguria	Eldua-4	Manuel Ant. Minteguiaga	4		1	40	1
Echeordea	Cuartel de Oriente-29	Miguel Ostoa	3		1	110	1
Echequiñ	Cuartel del Norte-18	Julian Onsalo	4				7
Echezarra	Eldua-3	Manuel Ant. Iriarte	6			50	1
Eguzquiza	Cuartel del Norte-2	Juan Ygn. Zuloaga	10				2
Elaunde-Azpicoa	Cuartel del Mediodia-38	Miguel Ygn. Garciarena	8		1	50	5
Elaunde-Garaicoa	Cuartel del Mediodia-39	J. Joaquin Garaicoechea	6		1	110	1
Elberdin 2º	Cuartel del Norte-5	Martin Olaechea	3		1		1
Eldumendi	Eldua-16	Santiago Otaño	3				1
Elgorreaga	Cuartel del Mediodia-24	Jose Mª Arregui	7		1	30	1
Elrrecaldenea	Calle Abajo-6	Francisco Esoin	6		1	40	4
Elura	Cuartel del Mediodia-27	Juan Ign. Saizar				45
Elura 2º	Cuartel del Mediodia-27	Juan Bta. Reguillaga	5				1
Elusenea	Calle Mayor-2	Francisco Zaben	3		1		3
Elusenea-2º	Calle Mayor-2	Miguel J. Iparraguirre					2
Elusenea-3º	Calle Mayor-2	Mª Josefa Belaunzaran					1
Elverdin	Cuartel del Norte-5	Jose Mª Esnaola	5		1	60	2
Erredionea	Cuartel del Mediodia-50	Matias Alduncin	6	2	1	35	3
Esamiñadorenea	Cuartel de Oriente-17	J. Miguel Lizarribar	3		1	1	1
Esoin-Berria	Cuartel del Poniente-17	Martin J. Ybarbia	6		1	50	1
Esoin-Erdia	Cuartel del Poniente-16	Juan Miguel Dominchin	6			44	1
Esoin-Zarra	Cuartel del Poniente-15	Miguel Saizar	5	1		44	5
Estoanea	Cuartel del Mediodia-17	Lorenzo Zuloaga	5		1		3
Ezpeleta	Cuartel del Norte-13	Juan Ygn. Achucarro	6	2	1	60	3
Garaiburu	Cuartel de Oriente-27	J.Miguel Garaiburu	4		1	60	1
Garaicoechea	Eldua-20	J. Antonio Garay	6		2		2
Garaicoechea	Eldua-9	Miguel Ygn. Achaga	7				1
Gazpio	Cuartel del Mediodia-36	Juan J. Saizar	5		1	45	1
Gaztañedi-Berri	Cuartel del Poniente-25	Martin Esnaola	6	6		55	2
Gaztañondo	Cuartel de Oriente-40	Pedro J. Saizar	4		1	65	3
Gaztañondo-Berri	Plaza Real-2	Jose Antonio Arregui	3	1	2		3
Gaztelunea	Cuartel del Poniente-9	Pedro Jose Lecea	7		1	20	2
Gosostizu	Cuartel del Mediodia-54	Miguel Iparraguirre	8		1	46	3
Goyenechea	Cuartel del Norte-22	Martin J. Arrue	7			40	3
Goyenechea	Eldua-10	Francisco Ant. Lasarte	7				1
Gueasinea	Calle Abajo-8y10	Miguel Lzo Ybarrola	6		1	66	3
Gueasine-Borda	Cuartel del Norte-4	Santos Urquiza			1		1
Icazguiñenea	Eldua-14	J. Miguel Sarasola	6			30	2
Idiazabal	Cuartel de Oriente-19	Vda de Alduncin	8		1	65	2
Igelso	Cuartel del Mediodia-23	Miguel Joaq. Garciarena	6		1		2
Iglesia	Cuartel del Poniente-4	Domingo Saizar	2				2
Igueralde	Cuartel del Mediodia-44	Ygnacio Lezea	4			50	3
Inchaurrondo	Cuartel de Oriente-22	Martin J. Saralegui	6		1		2
Inza	Cuartel del Mediodia-43	Lazaro Garciarena	8		1		4
Iparraguirre	Cuartel del Mediodia-37	Juan Ygn. Ibarbia	5				3
Iranci-Borda	Cuartel de Oriente-48	Manuel Ant. Bergareche	4		1	50	1
Irigaray	Cuartel de Oriente-31	Bernardo Artola	5		2		3
Iruin	Cuartel del Poniente-11	Juan Francisco Olaechea	8		1	110	2
Iturregui	Cuartel del Poniente-10	Andres Errosarena	4		1	20	2
Iturriaga	Cuartel del Norte-12	Jose Ygnacio Jaca	4		1	20	3
Iturriaga 2º	Cuartel del Norte-12	Jose Ygn. Jaca				20
Itzuanea-Mayor	Cuartel del Mediodia-6	Pedro J. Ybarrola	5		1		2
Jauregui	Cuartel del Poniente-3	Ygnacio Jaca	7			45	2
Juangonea	Cuartel del Mediodia-33	Martin J. Echeverria	4				2
Juanlucenea	Cuartel del Poniente-21	Vda de Azpiroz	6		1	42	3
Juanso	Cuartel del Mediodia-49	Valero Arregui	7		1		9
Juanzancenea	Cuartel del Norte-15	Jose Agustin Obineta	5		1	40	2
Laztadi	Cuartel del Poniente-14	Lorenzo Belaunzaran	6				2
Lizarraga	Cuartel del Norte-1	Miguel Franc. Labayen	11	1		100	3
Lorenchonea	Cuartel de Oriente-21	Martina Olaechea	5		1	45	2
Lorencio-Borda	Cuartel del Norte-7	Juan Martin Esnaola	2		1		1
Lucasenea	Cuartel del Norte-10	Jose Joaquin Arregui	6				3
Machicu-Atzea	Cuartel de Oriente-32	Lorenzo Belaunzaran	4		1	55	1
Machicu-aurrea	Cuartel de Oriente-34	Miguel Ant. Castiarena	1		1
Machicu-Borda	Cuartel de Oriente-48	Francisco Goñi				80
Machicu-Borda	Cuartel de Oriente-50	Miguel Martin Esnaola	5		1	40
Machinea	Cuartel del Poniente-1	Juana Teresa Esnaola	3		1		1
Maicenea	Calle de Arriba-3	Martin J. Garciarena	4		3		3
Maitenea	Cuartel de Oriente-16	Ignacio Miguelarena	3		1
Maitonea	Cuartel de Oriente-46	J. Joaquin Lasarte	7			90	2
Maizcurrenea	Cuartel de Oriente-23	Ignacio Garaicoechea	7	1		95	2
Malcamino	Cuartel del Poniente-22	Joaquin Cestona	3		1		1
Malengonea	Cuartel del Mediodia-10	Juan Bta. Garciarena	6			80	2
Mariberrobinea	Cuartel del Mediodia-55	Tomas Echeverria	4		1	23	1
Mariconea	Cuartel del Mediodia-34	Antonio Garaicoechea	3				2
Mariconea	Plaza Real-7	Juan Ign. Aristimuño			1		1
Martin Zuri	Calle Abajo-3y5	Miguel Ybayen	3		1		1
Martinchonea	Cuartel del Mediodia-1	Andres Esnaola	1		1
Martinchonea-Menor	Cuartel del Mediodia-2	Juan Bta. Labayen	2				1
Meaca	Cuartel del Poniente-20	Pedro Jose Azpiroz	10	15		110	2
Meaca-2ª	Cuartel del Poniente-20	Juan Miguel Achucarro	5
Millenea	Cuartel del Poniente-7	Miguel Ant. Goyenechea	6		1	40	3
Mincholo	Cuartel del Mediodia-12	Miguel Ant. Lizarza	6		2		3
Molino	Eldua-18	Juan Bta. Urreta		1	1		1
Molino Arrate	Cuartel del Mediodia-41	J Antonio Aguirrezavala	3				1
Molino-Nuevo	Cuartel del Norte-26	Benito Usabiaga	2		1		3
Mugica	Eldua-8	Ygnacio Mugica	1				2
Muntaga-Zarra	Eldua-17	Simon Bengoechea	4				2
Mustar	Leizaran-2	Geronimo Gaztañaga	5		1	80	1
Obiñeta-becoa	Cuartel de Oriente-43	Rafael Apaizechea	3		1	50	1
Obiñeta-Berri	Cuartel de Oriente-41	Juan Miguel Obineta	4		1		2
Obiñeta-Goicoa	Cuartel de Oriente-42	Juan Jose Zavala	3		1		2
Olloqui-Becoa	Cuartel del Poniente-27	Jose Ant. Saizar	5		1		3
Olloqui-Goicoa	Cuartel del Poniente-26	Fernando Saizar	10		1	80	3
Olloqui-Goicoa-2º	Cuartel del Poniente-26	Manuel Echeverria				30
Oreguisorre	Cuartel del Mediodia-28	Francisco Saralegui	3		1		3
Osiñeta	Cuartel de Oriente-24	Andres Obineta	7		1	55	2
Ospintegui	Calle de Arriba-6	Francisco Arregui	2		1		2
Pachicutorenea	Cuartel de Oriente-25	Martin J. Aranalde	4		1	50	2
Pachillenea	Calle Mayor-7	Francisco Marbia	2			40	2
Pastanchonea	Cuartel de Oriente-15	J. Antonio Lizarza	8		1	85	2
Pateo	Cuartel del Mediodia-9	Franc. Jaca Cortajarena	4
Peduro	Cuartel del Mediodia-32	Francisco Ygn. Ustoa	5		1		1
Placenea-Chiquia	Calle Mayor-1	Juan Gregorio Siabreta		1			1
Plazaola	Leizaran-1	J. Mª Querejeta	8		1	80	3
Potelanea	Cuartel del Mediodia-47	Ygnacio Galdos	5		1		1
Pusantenea	Calle Abajo-16	Manuel Echeverria	4	1			2
Recalde	Cuartel de Oriente-12	Juan Bta Artola	6		1		1
Recalde 2º	Cuartel de Oriente-12	Luis Altamira					1
Rementero-erdicoa	Cuartel de Oriente-7	Vda de Echeverria	1
Rementero-Irisarri	Cuartel de Oriente-9	Jose Mª Salvarredi	2				1
Rementero-Salvarredi	Cuartel de Oriente-8	Ignacio Zabala			2
S. Juan	Cuartel de Oriente-39	Vda. De Gogorza					1
Sagastiberria	Cuartel del Mediodia-46	Martin J. Olaechea	6		1		2
Salvadorenea	Calle Mayor-3	Jose Cruz Echave	5		1		3
Salverredi	Eldua-15	Martin J. Gorostidi	6			20	2
Santunea	Plaza Real-5	Mateo Mendizabal					3
Sedero	Cuartel del Norte-14	Juan Manuel Yrisarri	6		1	60	3
Sevachea	Eldua-13	Vda. De Lasarte				30
Sevilla Mayor	Calle Abajo-17	Pedro Ygn. Yparraguirre	5		1		2
Simonea	Cuartel del Norte-25	Juan Martin Zuloaga	6				2
Sutegui Zar	Cuartel de Oriente-5	Miguel Cruz Garciarena			2
Sutegui-Berri	Cuartel de Oriente-4	J. Miguel Esnaola	2		1		2
Telechea	Cuartel del Poniente-30	Ignacio Garciarena	6		1		3
Tellechea 2ª	Cuartel del Poniente-30	Ignacio Ugartemendia	7	4	1		7
Tolaechea	Cuartel del Poniente-5	Juan Mº Señorena	6			35	2
Tolarechea	Cuartel del Poniente-6	Martin Lorenzo Aranalde	7				3
Torrea	Cuartel de Oriente-35	Francisco Malcorra	7		1	60	1
Ugaldea	Cuartel del Mediodia-20	Joaq. Lorenzo Ormaechea	4		1	45	2
Urlo	Cuartel del Mediodia-19	Jose Antonio Saizar	6				1
Urreta	Cuartel del Poniente-2	Miguel Ant. Echarren	2		1		2
Urtiño	Cuartel del Norte-20	Manuel Eguimendia	7		1		2
Ustoanea	Plaza Real-6	Manuel Echarri					3
Venta-Berri	Cuartel de Oriente-20	Juan Martin Barrutia	4		1	45	1
Venta-Muntaga	Eldua-19	J. Antonio Garayar					1
Versallinea	Eldua-2	Jose Mª Echeverria	7			24	1
Vizkaitarrenea	Calle de Arriba-4	Juana Josefa Garciarena			1
Zabala-Borda	Cuartel de Oriente-47	J. Mateo Zavala	4		1	10	2
Zamarguin	Cuartel del Norte-16	Simon Azpiroz	7	1	1	98	2
Zapatategui	Cuartel del Mediodia-53	Miguel Bta. Maizcurrena	6			35	1
Zavala-Borda	Cuartel de Oriente s/n	J. Mateo Zabala	4		1	10	2
Zuriquin	Cuartel del Mediodia-21	Sebastian Machinea	7		1		2

BERASTEGIKO PAISAIAREN ALDAKETAK

Irudi hauetan ikusi daiteke Berastegi herriaren garapena. Denboraldiz-denboraldiz eduki dugun ikuspegia berdea izan dela gure herria, ez da hain zuzena. Antzinean industrializazioa baino lehenago, baserriko jarduera nekazaritzan egokitua zegoenez, artoa, garia, garagar eta arbia lantzen ziren.

Etxe ondoan baratzak edukitzen ziren, belardiak eta sagarrondoak landutako lurretatik urrun eta larreak berriz mendietan egoten ziren. Abeltzaintza berriz bigarren jardueratzat jo izan zen, gehien bat nekazari lanetan zama garraiatzeko eta lan astunetan erabiltzeko.

Gaur egun, gauzak asko aldatu dira, ihadanik ez da lantzen garirik eta artorik. Abeltzaintza eta nekazaritza bigarren jardueratzat dauzkagu. Industria da lehen errekurtso ekonomikoa eta baserria bigarren errekurtso ekonomikotzat daukagu. Baserrietan berriz, abere gutxi dago, gehienbat ardiak daude inguruko belardiak garbi mantentzeko etabar. Aktibitate aldaketa honek gure herriari berdetasun hau ekarri dio, baina aurreko mende haseran ikus daiteke desberdintasuna.

1954

1957

1991

1997

2013

OLLOKOKO TXAKURRA

Ba omen zen Ollokoko errotan sen handia eta usaimen hobea zituen zakur bat,  azeri eta mendiko katuek harrapa ez zitzatzen, oilategia eta oilaskoak ederki zaintzen zituen zakurra.

Gauero, azeri zahar bat jaisten zen oilasko bila Alloarre menditik izotzaldera. Azeri hark ederki ikasiak zituen sabela betetzeko trikimailu guztiak. Egunak argitzerako, Alloarreko zulora itzuli baino lehen, Ollokoko oilategitik pasatzen zen azeria, hurrengo eguerdiko bazkarirako hango oilaskoren bat harrapatzea amesten baitzuen.

Baina hara hurbiltzen hasten zenerako, errotako zakurrak sumatzen zuen eta atzetik zaunkaka zuela, ziztu bizian bidaltzen zuen haren ezkutalekuraino sastraketan barrena. Hanka arinei esker lortzen zuen alde egitea azeriak, artzain- zakur hark harrapatuz gero, berehala txikituko zuen.

Zakurrak, azeria ezustean harrapatu nahian, inon diren amarrukeria guztiak asmatzen zituen, baina hura baino azeriagoa izan, denak asmatzen zizkion azeriak.

Bidebazterreko sasi artean ezkutatuta itxaron zion gau oso batean, baina azeriak ikusi zuen nola zegoen zakurra makurtuta, eta beste aldetik oilategira hurbilduta, oilaskorik gozoena lapurtu zion.

Beste behin, ilundu baino lehen, laster aterako zela eta, azeriaren ezkutalekutik berta gorde zen zakurra. Azeria konturatu egin zen, ordea, han zeukala zain, eta beste zulo batetik aterata, ederki hustu zuen oilategia.

Beste zenbaitetan, oilategian bertan gordetzen zen zakurra goizaldera arte. Halakoetan, arrimatu ere ez zen egiten oilategira, zakurrak bezain usaimen ona izaki azeriak.

Errotariak ere jartzen zizkion tranpak eta zepoak, hala ere, zepotik kanpo ateratzen zen jaki guztia harrapatu eta tranpa ukitu ere egin gabe alde egiten zuen azeriak. Pozoindutako jakiren bat jartzea ere alferrikakoa izaten zen, urrutitik usaitzen baitzuen pozoina eta, hanka altxata, pixarraka eginda lasai ederrean urruntzen zen handik.

Nagusiak ezin jan hazitzen zituen oilaskoak eta zakurrak ezin karraskatu hezur gozoak, ia erotzeraino eraman zituen biak azeri maltzurrak; izan ere, jateko zeuzkaten oilo eta oilasko gizenenak eramaten zizkien.

Hala, burutazio batekin zebilen jira eta bira zakurra, egunak eta gau luzeak eman zituen plana ondo lotzen: oilategira hurbiltzeko azeriak gustukoen zuen bide bazterrean geratuko zen etzanda, hankaz gora, betilerik ere mugitu gabe, hilda balego bezala. Zakurrak azeria balitz bezala pentsatzen zuen. Beti gorrotatu izan zuen zakur gaiztoa bide bazterrean hilda ikusiko zuen azeriak, eta hala zela ziurtatzeko hurbildutakoan, salto batean lepotik helduko zion bere hortz zorrotzekin.

Egun osoan lo egin zuen gauean logurerik ez izateko, eta ekaitz beldurgarriko gaua aukeratu zuen bere heriotza antzezteko.

Bazekien gauerdia baino lehen ez zela azalduko, eta euri jasa ari zuela bide zaharrerantz abiatu zen. Goroldioz betetako losa gainean etzan zen, ahalik eta goxoen egoteko. Ordu bata aldera hantxe jarri zen ahoz gora hildakoarena egiten. Gaueko ordu luzeetan zirkinik ere egin gabe egon zen, hankek kalanbreak ematen zizkioten, baina nahiz eta hezurretaraino blai eginda egon eta hotzak akabatzen, ile bakar bat ere ez zitzaion mugitzen. Goizaldeko laurak aldera, sudur zuloetan barrena kiratsa ekarri zion brisak.

- “Hor ote dago?”- xuxurlatu zion bihotzak, eta geldi-geldirik egoten saiatu zen. Haizeak garbi ekarri zizkion belarrietara udaletxeko erlojuaren lau kanpai-hots baxu eta, ondoren, beste lau ozen eta indartsu.

- “Zentzuzko ordua piztiak euren zuloetara itzultzeko”- esan zion barrenak, baina denbora luzea pasa zen azeriaren zantzurik sumatu gabe. Berriro ere haize bolada batek aurreko kirats ezagun eta berezia ekarri zion arte; ez, ordea, lehengo alde beretik, bestetik baizik.

- “Hor ote dago?”- esan zion berriz ere bihotzak, eta lehen baino intentzio handiagoz egin zuen hildakoarena. Pasa zen denbora inongo zantzurik gabe. Halako batean, beste haize bolada batek azeriaren kirats nazkagarria ekarri zion sudur zuloetaraino, eta doministikuka ez hasteko arnasik hartu ere egin gabe egon behar izan zuen.

- “Hor daukazu aurrez aurre”- ohartarazi zion bihotzak taupadak azkartuta, “geldi, geldi”, esaten zion barrenak. Sastraka artetik, ilunpetan, azeria zelatan zuen eta hanka bat poliki-poliki altxata, noizean behin pausu txiki bat ematen zuen aurreraka, ondoren, ekaitzaren zarata artean, kanposantuetako isiltasuna zabaltzen zen.

Gau ekaiztsu hartan laino itxia besterik ikusten ez bazen ere, sastraka artetik bide erdira itzal ilun bat jaitsi eta bera zelatatzen ari zela sumatu zuen. Haizeak sudurretara zekarkion kirats nazkagarriak ere horixe ematen zion jakitera.

Zakurrari senak esaten zion itzal hura, urrats txiki isil bakoitza eman ondoren, begira geratzen zitzaiola tarte luzean.

Halako batean, belarrietara auri txiki bat ailegatu zitzaion. “Geldiago!”, agintzen zion barrengo ahots gogor batek. “Hor aurrean duzu, baina zaude geldirik!”.

Isiltasuna zabaldu zen berriro ere eta, ondoren, auri indargabe batek burrunba egin zion belarrietan. Segidan, berriz ere isiltasuna, aurien ondoren zakurra ez zitzaiola segika hasi eta hankaz gora jarraitzen zuela ikusita. Benetan sinetsi zuen azeriak zakurrari heriotza ailegatu zitzaiola, eta konfiantza osoarekin aurrean jarri zitzaion itzala azken agurra emateko. Ezin ezkutatu barruan zuen poza, aurrez aurre jarri eta saltoka hasi zen azeria, Azeri-dantza  izeneko dantza eskaintzen ziolarik azken omenaldi gisa.

Dantza bukatuta, azken otoitza egin zion: “Zenbat amorrazio eman dizkidazun! Zenbat susto, korrika-saio eta estualdi! Orain, apaizak bezala, intzentsu usaintsu artean, ur bedeinkatuarekin eta organoaren puzker-soinu eta guzti egingo dizut hildakoen azken eskaintza mutur gainean kaka eginda”. Esan eta egin, hanka altxata ur bedeinkatu zorrotadaz busti zuen eta, makurtuta jarrita, indarka hasi zen muturrean kaka egiteko. “Hau duk nirea!”, esan zion barneko ahotsak zakurrari, eta bat-batean, gaztari helduko balio bezala, hortzak eta haginak sartu zizkion azeriari ipurtaldeko haragian.

Azeriak garrasi latza egin zuen estualdi hartan, eta biak borrokan hasi ziren auri eta marmar artean. Halaxe, errekaraino iritsi ziren bueltaka. Azeriak indarrez tiratzen bazion ere, ezin zuen ipur-masailetik askarazi zakurra, eta gero eta ubeldu gehiago, urratu eta zauri sakon zituen isats inguruan.

Adar lodi batean harrapatuta geratu ziren halako batean, bata bestearen ondoan, azeriak sekulako indarrez tiraka egin zuen, eta zakurraren hortz artean utzi zuen isatsa, inguruko haragi guztiarekin batera. Bere burua libre ikusita, aitaren batean, ziztu bizian, sastraka artean ezkutatu zen mendian gora uluka eta aurika.

Goizak argitzean, errotariaren aurrean blai eginda azaldu zen zakurra, hortz artean borrokan irabazitako saria zuela. Sekula ezagutu gabeko gosaria eman zion nagusiak egun hartan: haragiz betetako platera eta, postrerako, eltzekada esne taloarekin.

Handik aurrera oilaskorik ederrenak jan ahal izan zituzten biek, nagusiak haragi mokadu samurrenak eta zakurrak hezur goxoenak, haien muinekin batera. Ez baitzen gehiago agertu azeria oilaskoak lapurtzera; akaso, isatsa errotik ateratakoan, zauria gaiztotu egingo zitzaion eta, ezin miazkatuta, gangrena beltza zabaldu egingo zitzaion eta bere kobazuloko hilobian geratuko zen betiko lurperatuta.

MIREN LARBURU ECHEVERRIA. Mendukilo kobazuloko koordinatzile eta gidaria.

MIREN LARBURU KOBAZULOAREN SARRERAN

Mendukiloko kobazuloa Astiz herrian aurki  dezakegu, bertan ordubeteko ikustaldi gidatua eskeintzen dute Aralarren barrenak ikusi ahal izateko. Gomendagarria da aldez aurretik bisitaren erreserba egitea. Bisita bakoitzean 40 lagunek osatutako taldeak egin daitezkelako. Erreserbarako telefono zenbakia 948 396095.

- Koordinatzaile eta gidari izanik, zer eskeintzen du kobazuloaren bisitak?
Aralar modu desberdin batean disfrutatzeko aukera eskeintzen digu. Eguzki izpietatik urrutiratuz, mundu berri bat ezagutzeko eta ulertzeko aukera. Askotan horrelako lekuetara joaterik ez degu izaten, arrisku haundiko kirola delako espeleologia, eta Mendukilon bisita gidatuan, pasabide eta argiztapenaz lagundurik inolako arazorik gabe gure eskura daukagu.

- Dauden hiru gela edo galerietan zer da gehien nabarmentzen dena?
Mendukiloko bisita gidatuan ikusten diren hiru gelak oso desberdinak dira. Eguzkitik gertu oraindik Artzainzulo daukagu, gure arbasoek burdin arotik erabilitako gela. Lur azpian berriz Laminosin eta Herensugearen Gotorlekua, biak oso desberdinak. Laminosin altxorrez betetako gela, formazioak gure gertu disfrutatzeko aukera emanez eta Herensugearen Gotorlekua, Aralarko katedral naturala, tamaina itzela eta txoko oso bereziak dituena.

- Zer da bisitariak gehien txunditzen duen gauza?
Turismora egokitutako koba bat izan da ere, bere naturaltasunean mantendu dela eta bisita gidatuak lagunduta ingurunean orain dela miloika urte atzetik gertatutako guztia begien bitartez ezagutzeko aukera ematen dizula.

- Aurrera begira, ze egitasmo dago kobazulo honekin?
Momentuz dagoenarekin jarraitzea ez dago gaizki, baina beti ere abentura nahi duten guztieri ere koba irekitzea ondo legoke. Agian orain dela urte batzuk atzera egiten genuen moduan espeleoabentura bisitak eginez, turismora zabaldu gabe geratu diren beste hiru geletako batetara iristeko aukera luzatu.

- Uste dut, haitzulotar fauna oso berezia daukazuela. Ze nolako espezieak aurki daitezke kobazuloan?
Guretzak orokorrean erabat ezezagunak diren troglobiak topa genitzake kobazuloetan. Milaka edo miloika urteren ondoren lur azpira erabat egokituak. Orokorrean artropodoak  eta lur azalean topa genitzakeenakin alderatuta itxuak, pigmenturik gabekoak eta apendize luzedunak.

- Pertsonalki zuri, kobazuloko zein zati edo lekuk txunditzen zaitu oraindik? Zergaitik?
Ez da erreza galdera hau erantzutea, egunero ere ingurunea erabat desberdina bait da. Aukeratzen hasita agian Herensugearen Gotorlekuko txoko bat, gelaren haunditasunean formazio desberdin pila bat gordetzen ditu eta.

- Mendukilo kobazuloa ikustera joaten garenean, jantzi edo oinetako bereziren bat beharrezkoa da?
Kontutan hartuta eguzki izpiek koba ez dutela bisitatzen, urte osoan zehar 8-9ºC eta hezetasun haundia aurkitzen degu bertan. Ondorioz bisitarako oinetako erosoa eta hotzerako arropa behar ditugu.

- Bisitan joateko edozein urtaroetan joan gaitezke?
Koba urtaro desberdinetan bisitatu genezake, urtarrila ezik urte guztian egiten bait ditugu bisita gidatuak. Hori bai gertukoak izan da, nik euri edo elur garaiak gomendatzen dizkizuet, koba bere osotasunean ezagutu ahal izateko.

BERASTEGIKO ANFIBIOAK ETA NARRASTIAK

LEITZARAN BASOA

Olloki baserriaren parean, mendiaren gailurrean Leitzaran bailarako hiru haritz zaharrenatarikoak zeuden, urrutirago bizkar berean intxaurrondo izugarriak eta menditik bera, berriz, orban gris bat bezala, zilar koloreko pagadi bat. Paisaiako elementurik zaharrenak ziren. Hauek bere talaiatik trenaren errailak jartzea, tren baldarraren hots eta keak ikusi zituzten, itoaldi eta larritasunak sentituz. Baita ere ikusiak zituzten meatzariak lurra zulatzen burdina ateratzeko, gero labeetan materiala erretzen burdina berreskuratzeko, barrakoien eraikitzea ere, meatzarientzako meatze inguruetan. Ikusia zuten ere aintzinean umeak Olloki baserri ondoan jolasten, baita aita ere, agian beraien aitona ere. Zuhaitz hauek bailarako mugimendu guztiak ikusiak ziren, unkitu gabe, bere gorentasuna bailara honetan ezerk azturatuko zuenik pentsatuz.

Baina, azkenaldira pinuak landatzen eta hazten ikusi zituzten, milaka pinuek inguru eta ikuskatzen zituzten hainbat mendi indarrez hartuz. Bizi larritasuna nagusitu zen baso guztian, haritz, intxaurrondo eta pagoak lenengo aldiz bere sustraietan unkiturik geratu ziren.

-Zer da landatzen hari direna? -Intxaurrondoak galdetzen zuten elkarren artean gizakiak zurtoin txiki batzuk landatzen ikusten zituzten bitartean.

-Zuhaitzak ematen dute.-erantzun zuten inguruan zeuden haritzak.

-Zuhaitzak? -esan zuten harriturik pagoak.

-Hain itxusiak…- esan zuten haritzak.

Ezin zuten sinistu. Baina zuhaitzak ziren, lurra gatzarekin bezala lehortzen zuten, hilaraz osatuak, bataloi militar baten antzera bailarako lursail guztiak kolore berde ilun triste batez estalirik.

-Zeinen azkar hazten diren! Esan zuten haritzak.

-Norako ote dute halako presa! -erantzun zuten pagoek.

Eta pinuak, giza-ekonomi berekoiaren esanean, eguzkitik eguzkira handitzen jarraitu zuten bailarako edertasuna itxuragabetzen. Aldaketa nabarmen honen ondorioz bailarako zuhaitz zaharren artean sentimentu samur bat esnatuarazi zuen.

-Gure egurrarekin itsasontzientzako gilak, etxeen zutabeak eta elizako aulkiak egiten zituzten. Esan zuen haritzak mindurik.

-Nire espeziekoekin oheak eta haltzariak egiten zituzten. -esan zuen intzaurrondoak.

-Nire familikoekin lanerako erraminten kirtenak eta artisauek haltzari bereziak egiten zituzten! Esan zuen pagoak.

Baina, pinu bihotzgabeak hazten eta hazten jarraitzen zuten zaharren elkarrizketari jaramorik egin gabe, bailara berde ilun itxusiz zikintzen  mendi, bide eta errekak estaltzeko mehatxua eginez.

Elkarrizketa entzun zuen txori batek galdetu zuen orduan:

-Eta pinuaren egurrak, zertarako balio du?

Haizea izan zen orduan erantzuna eman zuena!

-Hildakoen kaxak egiteko!!!

ROKE AKIZU

Gaur egun ingurune eta mendien zuzendari orokor berri bat daukagu Gipuzkoan Roke Akizu.

Gara aldizkarian egin zioten elkarrizketa batean Roke jaunak onartzen du, basoko plangintza politikoa ez dela egokia, Gipuzkoako basoak espezie exotikoez inbaditua dagoela, batez ere pinuez.Gure mendiak basoberritzeko asmoa dauka bertako espeziekin. Batez ere amaitzearren dauden haritzekin. Ez al da izango haizeak eramango dituen hitzak eta ea hasten diren Leitzaran bailara eta inguruak bertako espeziekin basoberritzen.

Gipuzkoako Foru Aldundiaren Leitzarango lursail hau basoberritzearen zain dago.