TXISPIRI HAITZULOA

Gazteluko herrigunera iritsi baino lehen ezkerretara dagoen Bordatxuri baserriaren inguruan, harrobi baten parean dagoen magalean eta  Mala errekaren gainetik 45 bat m.tara dago haitzuloa.

Haitzuloak kanporaldera irekitzen diren bi galeria ditu, baina beraietako bat itxirik dago gaur egun. Biak batzen diren gunean gelatxo bat topatzen dugu bertatik galeria bihurgunetsu bat sortzen da  bukaeran asko estutzen dena. Oso leku estu bat igaro ondoren troskaz estalitako gelatxo batera irits daiteke. Orain irekita irauten duen sarrerak 2 m.tako zabalera eta 3 m.tako garaiera du. Igarobide nagusiak 25 m.tako luzera du sarreratik industua izan zen azken gelatxoraino.

T. de Aranzadi-k aurkitu zuen 1934an eta M. Ruiz de Gaonak industu zuen 1944an.

Materialak aurkitutakoak:

Hezur-industria: Zizeilu bat.

Zeramika: Lohiz eta hatzduradun kordoiez apainduri-ko ontzi tronkokoniko baten zatiak. Hatzduraz apainduri-ko ertz baten zatia. Ertz zati bat.

Giza-hezurrak gutxienez 14 gizakirenak: 11 heldu, gazte bat eta 2 haur.

SANTA BARBARAKO KOBAZULOA

Araitz udalerri mugapean, Santa Barbara mendiko amildegi batean, kobazulo bat aurkitzen da 35 metro inguruko sakonerarekin.

Sarrera nahiko zabala da, pixkanaka estutzen doa lehenengo 8 metroetan eta gutxieneko altuera 2,5 metrokoa du.

Lehendabiziko meazuloan 2 metro kubikoko horma-hobi bat dago. Lenengo eta bigarren meazulo artean 2 metro altuera duen koska gainditu behar da, eta jarraian 3 metroko aldapa erristakor bat jeitxi. Bigarren meazuloa aurrekoa baino handiagoa da, 9 metro inguruko garapenarekin. Honek alde batetik beste zulo batera igoera du 6 metro ingurukoa, eta beste meazulo bat aurkitzen da 1,5 metro kubiko horma-hobi batekin.

Arraro egiten da estalaktitarik ez ikustea.

Horma-hobi txikienetik ateratzen.

Haitzulotar fauna ugaria dauka: armiarma, xaguxar, tximeleta…

 

Hirugarren karlistaldian kobazulo hau “ Santa Cruz Loydi “ abadearen gizonen armak gordetzeko erabilia izan omen zen.

Martiñoene baserrian izkutuan fusilak montatzen zituztenei, bertako amonak, norbait susmagarria atzematen zuenean harri bat botatzen omen zuen eskaileretan behera, hauek jakinaren gainean jartzeko, badaezpare, dena izkutatzeko. 

Honako hauek dira aurkituriko armen piezak.

AREIZTUN KOBAZULOA

Berastegiko kobazulorik handiena da. Sarrera oso erratza sartzeko. Ikusgarria da daukan ganbera, zutabe, estalamita eta estalatitak.  Gizakiaren erruz zutabe batzuk puskatuta daude. Kontu haundiz ibili behar da ezker aldetik, kobazuloak jarraitzen du baina leize moduan eta sakonera luzez. Ez dago erregistrorik iñor amaieraino iritxi ote den. Esaera bat dago, herritar bati zakurra kobazuloan galdu eta Elduaienen azaldu zela  

BURSOROKO KOBAZULOA

Kobazulo honen luzera motza da, 13 metro ingurukoa. Sarbide errazakoa eta lehen hiru metrotan %30 inklinazioa dauka.Ganberara iristean haitzuloak eskuinaldetik jarraitzen du, baina asko estutzen da. Bukaerako hormak txunditzen dute bere kolorearengatik. Kobazulo txikia da, baino oso polita.