SARRERA

SARRERA

Blog honen bidez nere helburua Berastegi eta bere inguruko natura eta historia jorratzea izango da.

2016(e)ko azaroaren 23(a), asteazkena

BERASTEGIKO BIZTANLERIA, AZKEN 500 URTEAK.


Aintzinako biztanlegoari dagokioenez erreferentzi gutxi dago Gipuzkoako lurraldeari buruz, gehinetan lortutako datuak zeharkako informazioak izan dira. Berastegiko kasuan ere berdina gertatzen da, XVI. eta XIX. mende bitartean oso datu demografiko gutxi aurki daiteke, baina dauden datu murritzekin ikus daiteke bertako biztanlegoaren eboluzioa azkeneko bost mendeetan.

XVII. mendeko demografiaren ezaugarrietako bat biztanleriaren bizi-itxaropena luzatzea izan zen, izurria asko murriztu baitzen. Mundu hiritarrera sortutako aldaketa, laborantza eta artoaren ekoizpena areagotutzeak landa-eremuak sortarazi zituen. Beste ezaugarri bat azpimarratu behar da, nekazaritzako lurraldeetan eta hirietan jaiotze-tasak desberdinak zirela, lehenengoan hirietan baino haur gehiago jaiotzen baitziren. Horrela, hiri barneko biztanle-kopurua jaisten hasi zen.
Halaber, mende honetan izurrite izugarriek biztanleen kontra jo zuten; handienak 1626-32koak eta 1652-55ekoak izan ziren.

XVIII. mendean bi eredu demografiko desberdinek jarraitzen zuten: barneko lurraldeak (Nafarroa eta Araba, bereziki) eta kostakoa (Bizkaia eta Gipuzkoa). Lehenengoei dagokienez, hazkunde-prozesua indartzen hasi zen, nahiz eta Erregimen Zaharreko ezaugarriekin; hau da, heriotza eta jaiotze tasa altuekin. Bigarren lurraldeei dagokienez, biztanle-dentsitatea handia zen; esate baterako, estatuaren batez bestekoa %20,6koa zen eta Gipuzkoakoa %59,8koa. Heriotza-tasa gainerako euskal lurraldeetakoa baino txikiagoa zen. Haurren heriotza-tasa ere txikia zen, txertoak erabiltzen hasi zirelako bereziki. Hala ere, Bizkaian eta Gipuzkoan biztanleria zahartzen ari zen eta ezkongabeen kopurua handia zen. Bi datu hauen ondorioz, jaiotze-tasa txikia zen oso. XVIII. mendeko demografiaren ezaugarrietako bat biztanleriaren bizi-itxaropena luzatzea izan zen.

XIX.mendetik aurrera hazkundea goruntz zihoan,krisis jakin batzuk eduki arren. Halaber goruntz jarraitzen zuen biztanle hazkundeak ez baizuten antikonzeptiborik erabiltzen, eta heriotzak gutxitzen joan ziren ere. Hauen eraginez biztanle hazkundeak gorantza handia egin zuen .
1850 urtetik aurrera hazkunde demografiko aldaketa nabarmena ikusten da. Gipuzkoako hazkunde tasa altua zen, baina Bizkaian industri garapenaren eragitearekin handiagoa zen hazkunde tasa eta biztanleak sakabanatu ziren lurralde guztian. Immigratearen etorrera Donostin bakarrik sumatu zen, ez beste lurraldeetan.

XX.mendean egoerak berdin jarraitu zuen, 1918ko urtean gripe izurriteak, gerra zibila eta gerra ondorengo urte gogorrak ez zuen aldaketa handirik sortu biztanle hazkundearengan.
Gipuzkoak 50ko ,60ko eta 70ko hamarkadetan immigrazio handia jasan zuen, honek biztanleri gipuzkoarra ugaritzea ekarriz. Diktaduraren amaieran erabateko aldaketa etorri zen.
70ko hamarkadaren bukaeran krisis ekonomiko larri baten ondorioz eta sozietatearen pentsaera erradikalagatik, emakumea merkatu laboralean sartzen da eta antikonzeptiboak erabiltzen hasten da. Honek jaiotze-tasan izugarrizko beherakada sortu zuen.
Egoera hau bi hamarkada baino gehiagoan mantendu zen, beherakada handienak XX.mende amaieran emanik. XXI.mendetik aurrera errekuperazio txiki bat sortzen da immigrazioarengatik. Horrela mantentzen da lendabiziko hamarkadan. Gaur egun, azken urteetan krisis ekonomikoarengatik egoera aldatu da, jaiotze-tasa jaitsiera sortu du eta biztanlego heldua kopuruz hedatuz.

GIPUZKOAKO BIZTANLE KOPURUA


URTEAK BIZTANLEAK
1500 60000
1596 69665
1700 87284
1750 108759
1787 120716
1803 104491
1822 110073
1826 126784
1857 156493
1877 167207
1887 181845
1900 196531
1910 221427
1920 260504
1930 296269
1940 325003
1950 371024
1960 473951
1970 626049
1981 694681
1991 676488
2000 678131
2010 708197
2015 716676





Gipuzkoako beste herriekin konparatuz, Berastegiko egoera ezberdina izan da azken 500 urte hauetan. Biztanlego hazkuntza berdintsu mantendu da, immigrazio eskasa eta industri ezak datu demografikoak aldaketa handirik gabe eduki ditu.


BERASTEGIKO BIZTANLE KOPURUA
URTEA BIZTANLEAK URTEA BIZTANLEAK
1587 760 1948 1070
1594 1000 1949 1081
1614 1116 1950 1090
1618 1078 1951 1109
1826 1280 1954 1162
1829 1386 1955 1164
1850 1339 1960 1124
1860 1586 1970 1058
1898 1093 1981 942
1900 1173 1986 958
1906 1111 1987 964
1909 1100 1988 962
1910 1150 1989 958
1915 1168 1990 966
1920 1132 1991 969
1924 1137 1992 952
1925 1136 1993 951
1926 1164 1994 948
1927 1171 1995 956
1928 1192 1996 932
1929 1227 1998 956
1930 1146 1999 973
1931 1163 2000 977
1932 1178 2001 986
1933 1188 2002 990
1934 1144 2003 982
1935 1147 2004 994
1936 1193 2005 995
1937 1130 2006 1003
1938 1118 2007 1003
1940 1043 2008 1031
1941 1049 2009 1033
1942 1050 2010 1051
1943 1050 2011 1061
1944 1046 2012 1062
1945 1034 2013 1067
1946 1027 2014 1056
1947 1049 2015 1061

Grafiko honetan ikus daiteke azken 500 urtetako egonkortasuna.















2016(e)ko uztailaren 29(a), ostirala

GABINO LIZARZA LIZARZA. BERASTEGIKO OLINPIKOA ETA PALANKARI TREBEA.


Palanka jaurtiketa.
Kiroletan zabalduena edo hedatuena izan zen Espaina mailan. Herrialde bakoitzean bere arau edo modu zeukan jaurtiketa egiteko.
Euskal Herrian, palanka jaurtiketa ( barra Vasca ) izena jarri zioten kirol honi: herri kirol zabalduena izan zen garai batean, gaur egun desagerturik egon arren. XVII. mendean Euskal probintzi guztietan praktikatzen zen. XIX.mendean zehar beherakada nabaria izan zuen, naiz eta indarrean eutsi Gipuzkoan ( Berastegi, Gaztelu, Errezil, Oiartzun eta Azpeitia) . Jarduera hau desagertuz joan zen 1950. urtetik aurrera, jabalina eta disko jaurtiketak lekua kentzen joan zitzaiolako.

Burdinezko palanka ( burdinaga ), meatzariak lanerako erabiltzen zuten tresna zen. Kirol mota hau oso sinplea eta erraza zen: palanka urrutien jaurtitzen zuenak irabazten zuen.
1929ko Irailaren 14ean “ Excelsior ” aldizkariak argitaratu zuen modu ezberdinetan jaurtiketa egiteko araudia.
Hiru modu ezberdin zeuden palanka jaurtitzeko:
- Lenengoa abiadurarik artu gabe, Bularrez “a pecho“. Marraren mugan jarriz, hau ikutu gabe, jaurtiketa egin ondoren oinak ezin zuten lurrarekiko kontaktua galdu.
- Bigarrena abiadurarekin, Biraka “con impulso”. Hemen abiadurarekin eta jaurtitzaileak nahi zituen birak emanez egiten zen baina marra gaindituko gabe.
- Hirugarrena Ankabe edo Izterpe “bajo pierna”. Ankak zabaldurik palanka hanka tartean atzera eta aurrerako mugimenduari eraginez jaurtitzea zen.

Araudi honek adierazten digu palanka bere lepoatzetik hartzen zela grabitatearen erdiruntz, eta eskuan ura xaboiakin, olioa, errautsa, talko edo antzeko ekoizkinak erabiltzen zituzten eskutikan palankak arazorik gabe irrista zezan.


Gabino Lizarza Lizarza.
1888.urteko urriaren 25ean jaio zen Berastegin, Arria baserrian. Andres Antonio Lizarza Saizar eta Josefa Micaela Lizarza Olaechearen semea. 1938.urteko ekainaren 5ean hil zen “neumonia lubolillar” gaitzak jota, 49 urte soilik zituelarik, Dámasa Esnaola emaztea alargun utzirik 35 urterekin eta 5 semerekin.

Gabino gizon altu eta sendoa zen, bere gorpuzkera ederki egokituta zegoen palanka jaurtiketarako.
18 urterekin eduki zuen lehen desafio garrantzitsuena, aurkaria Miguel Ignacio Jaka Domintxin, biak berastegiarrak eta adin berekoak. Desafioa 1906.urtean egin zen Tolosako zezen plazan.
Hona, Miel Ignazio Jakak nola jokatu zuen Tolosako zezen plazan Sebastian Matxineak Jakak kontatua:
Bat Jaundeiko semea ta bestea Arriakoa, auzoak bik. Osabare palenkarie emen zien Jaundeikoak: Miel Inazio Domintxin, Arrosanekoa. Ala, illoba palenkan asi zaiok eta, ondo gañea, ta bi auzok or in die apustue. Lizartzak kontrarioak ba omen zixkin Gaztelun da nonai, baño Jaundeiko ori asi zanen bi auzok asi dittut teman da, or in die apustue, Tolosan jokatzeko!
Baten alde batzuk, eta besten alde bestek, erri guzia jun omen unan; emakumek bakarrak etxen; da ordun autobusik eta radioik eta ezer ez, ta Jaundein an emen zaren leiotik beide, zeñek irabaziko zun, abison zai jarrik, eta Leitzako Xebastianek, Tolosan apustue ikusita zaldi gañen etxera zetorrela, Zamargingo gañetik erri bixtara azaldu zanen, oiu eiñ emen zin: Jakak galdu dula! Ta, ura aittu zuenen, ama ta arrebak eta denak nearrez nola eondu zien etxen. Atte ta gizonezko guztik apustue ikustea joanak. Ala esaten ziñ gure ama zanak.
Gero , irabazi zuenak, lizartzatar orik, eune Tolosan pasata gaben etxera zetozela, Jaundeiko ataritik pasa bear Arriara ta, burla geio itteatik, etxafuego tiaka pasa emen ittun. Gero, artatik desespeatu ta, Ameriketa aldeiñ emen zin Jaundeiko osaba orrek.

Tolosan 1906an apustua galdutakoan Ameriketara joan zela, beste berririk ez dute izan Berastegin. Gerozko berriak Natibido Ugartemendiak kontatu zizkion “Patziku Perurenari, El Diario Vasco” eginiko elkarrizketa batean.< Geo, Miel Inazio orrek kartak itten amari Jaurerira Ameriketatik, baño ama aserretu egin zan suiakin da, Arriñera etorri zan ama, nik bosten bat urte nittula; da andik urte gutxira, nik zortzi beatzin bat nittula il zan. Geroztik etzuen gure etxen aren kartik geio jaso. Miel Inazio orrek eta bere anaiak Ameriketan ateatako fotografik, bazien gure etxen...ben bigotekin da, sendo sendoak,ortxe berroei berroitamar urtekoak baño auskalo non dien fotografi aik oaiñ…

Gabinok urte askoan herri asko igaro zituen,erakusketa eta beste palankarien aurka apustu eginez. Adibidez, Ignacio Onaindia “Sakristan”, Martin Iparraguirre, Miguel Ignacio Dominchin, Miguel Ignacio Jaca, Baltasar Esnaola eta Andres Uriguen aurka haritu izan zen. Hauek eginiko marka edo apustuen gain ez dago informazio handirik, baina argitaratutakoak jaso ditut.

1913ko uztailak 28an, Tolosan Berazubiko estadioan 10 librako palankarekin “hamarreko” erakusketan eginiko marketan zer esan haundia eman zuen urte askoan, ez bait zuen erronkarako aurkaririk aurkitu.
- Bularrez: 118 oin (32,90m).
- Biraka: 186 oin (51,89m).
- Ankape: 100 oin (27,90m).

Antonio Arrue-k “IDAZTIAK ETA ITZALDIAK” idatzitako liburuan honako pasarte hau kontatzen du Gabino eta Baltasarri buruz.“Gabino Lizarza, Berastegi’ko semea zan, ta Berastegi’n bertan orain amabi urte il zan. Baltasar Esnaola, berriz, Gaztelu’n jaioa zan, oso oker ezpagaude beintzat, orain lau urte Oiartzun’en il zan.
Biak palankari iaioak, or ibilli ziran, ia ogei urtean, elkarri desapioka. Baña,
gure uste apalez, Lizarza, Esnaola baño palankari obea zan, batez ere iztarpez,
ta baita plaza-gizonagoa ere noski. Gañera Esnaola’k –izengoitiz Gaztelu, esan
bezala izen ontako errian jaioa zalako–, eztakit –ixil samarrean esateko obeak
dira kontu auek baña–, eztakit, diot, beti oso fiñ jokatu ote zuan. Batez ere,
Lizarza’ren marka bat austeko asmoz egin zuan apustu batean. Berealdiko
erronkak aurrez bota ta jendeari dirua erruz bere alde joka-erazi ondoren, autsi
gabe gelditu baitzan.
Dana dala, Lizartza’k utzi zizkigun markak, Esnaola’renak baño obeak
dira. Ta baita noski beste orduko ta lengo palankari guzienenak edo beñepein
geientsuenenak baño ere.
Lizarza’ren marka ezagun onenak auetxek dira: bueltaka, bederatzi librako
palankarekin: eun da larogei ta sei oiñ, au da, berrogei ta amaika metro ta
irurogei ta amazazpi zentimetro; iztarpez, eun oiñ pasatxoak; ta a pecho, berriz,
eun da ogei ta zazpitik gora”.

1920ko hamarkada hasieran, Gabino Tolosako Umore-ona atletismoko taldean barneratzen da eta jabalina eta diskoarekin praktikatzen hasten da. Diskoarekin markak edo errekorrak hausten hasten denez 1924. urtean bere izena urrezko letrakin idazten dute.



1924.urteko apirilak seian Zaragozako kirol erakusketan, Gabinok diskoa 39,25 metro luzez botatzen du eta Espainiako errekor berria izango zen ez bazen zirkulutik atera izan.

1924ko maiatzak 11an, Tolosan Gipuzkoako atletismo txapelketa jolasten ari zenean, Gabinok, diskoa jaurti zuenean 41,44 metro, Espaniko errekor berria jarri zuen. Errekor hau 12 urtez mantendu zen, azkenik Celaya bizkaitarrak puskatu arte marka.

Maiatzak 19an, aste bat geroago Donostin beste txapelketa batean, diskoa 35,75 metroz jaurti zuen. El Pueblo Vasco egunkariak kronika batean honela dio:
Existía expectación por ver si Gabino Lizarza batía su propio récord de 41 m. 44cm. Y como no todos los días puede lograrse, el domingo Gabino estuvo algo flojo. En su honor, tenemos que advertir que esta semana se ha entrenado en Atocha con el entrenador Alemán y el viernes y sábado la lección fue bastante dura a consecuencia de tener que marcharse el señor Hoiz a Madrid. Así queda explicado que Gabino estaba algo cansado de brazos. Sin embargo y como demostración neta de su absoluta superioridad, basta decir que ganó fácilmente el titulo de campeón”.

1924ko maiatzak 24 eta 25 egunetan, Tolosako Berazubi estadioan, Espaniako VII. atletismo txapelketa jokatzen da. Bertan, Gabino disko jaurtiketan Espaniko garaile egiten da, 36,94 metroekin,Uriaren aurretik 33,15ekin eta hirugarren Izaguirre geratuz 31,90 metroekin. Marka honi esker Pariseko olinpiadetara joateko bidea ireki zitzaion Gabinori.

Mendizabal, Ordoñez, Andia, Velasco, Lizarza, Palan, Carreras, Melendez, Soler, Peña, Labourdette, Larrañaga, Garcia, J.L. Elósegui, La Cerda, Bosch, Yermo, Artiach, Irigoyen, Erice, Anatoi, Abad, Pagaza, Junin y Peña.

Joxe Iguaranek lagundu zion trenez Gabinori Parisko 8. joku olinpiadetara, hauek 1924ko uztailaren 6 eta 13 bitartean jokatu ziren eta disko jaurtiketan parte artu zuen. Txapelketa barruan, Gabinori jakinarazten die praka motzak beharrezko zirela parte hartzeko, derrigorrezkoa zela. Gabino oso haserre, meatxu egin zien etxera itzuliko zela horrela jolastu behar bazuen, baina azkenik amore emanda bere jaurtiketa ere oso diskretu geratu zen 34,20 metroz jaurti zuen, bere postu 28. geratuz.

1928.urteko uztailak 21ean, Donostiko Euskal festako kirol egitarauan, Atotxako futbol zelaian egin zen palanka jaurtiketa erakustaldian, honako markak lortu zituen:
-Bularrez 41,05m.
-Biraka 48,65m.
-Ankape 25´16m.


1931.urteko maiatzaren 31ean Udal-hauteskundeetan Berastegiko udaletxean zinegotzi sartu zen eta 1938. urteko ekainak 5 arte egonik, neumonia lubolillarrez hil bait zen. Udalak batzar berezi baten deialdia egiten du honako hau jakinerazten :

El Sr. Presidente hizo uso de la palabra para dar cuenta del fallecimiento del concejal de este Ayuntamiento D. Gabino Lizarza Lizarza acaecido en día de hoy; dedico un homenaje al finado de quien dijo fue siempre fiel cumplidor de sus deberes de administrador a la par que era un gran español entusiasta de la causa nacional. Propuso que el ayuntamiento asista en Corporación al sepelio y demás actos fúnebres que se celebren mañana, se le envíe a la viuda Dña. Dámasa Esnaola su más sentido pésame y se levante la sesión en señal de duelo”. ( udal-akta 5/6/1938)

2016(e)ko maiatzaren 19(a), osteguna

LABETXU, KOLOREZKO BAILARA

Naturak sortutako kolorezko bailara eder hau Jaizkibel magalean kokaturik dago, itsasoaren ondoan. Euriak eta haizeak zizelkatutako artelana. Egitura hauek munduan bakarrak direla uste da.
Merezi du honelako bitxikeria ikustera joatea, gainera bere gertutasuna aprobetxatuz goiz pasa polit bat egitera gonbidatzen du. Hori bai! eguzkiaren laguntzaz askoz gehiago bereizten dira koloreak.
Hona hemen argazki batzuk:

2016(e)ko otsailaren 3(a), asteazkena

​ BERASTEGIN XVII. ETA XVIII. MENDEKO EMAKUMEEI EGINIKO ERASOEN AURRERAKIN HISTORIKOAK

Emakumeek historian zehar gizonengandik portaera gogor eta oldarkorrak jasan izan dituzte, eta halako zenbait gertakizun antzinako idazkietan grabatuta geratu dira.

Emakumeak ez dira tratu txarren biktima bakarrik izan, baita protagonistak ere, beren askatasun eta duintasunarengatik borrokatu izan dutelako. Orain dela 500 urte, jadanik, emakumeek auzitara eramaten zituzten erasotzaileak, eta autoritateak ez zuen zalantzarik izaten urruntze agindua, erbesteratzea, jabetza kentzea, galeratara zigortzea edo heriotz zigorra ezartzeko.

Berastegi ez zen aparteko kasu bat izan; badira XVI. mendean zigortutako gizonezkoen aurkako sententzien idazkiak. Delitu gehienak erasoak, bortxaketak, estupro edo tratu txarrak eta adulterioa izaten ziren.

Erdi Aroan sexu harremanak erlijioak agintzen zuen gidoian sarturik egon behar zuen. Onarturik zegoen harreman edo erlazio sexual bakarra heterosexuala eta ezkontz sakramentukoa zen eta sexua ugalketarako erabiltzen zen. Horrela ez bazen, beste erlazio sexual guztiak, barragania (ezkongabeen arteko sexu harremanak), intzestua, homosexualitatea, haragikeria eta aberekin sexu harremanak izatea zuzenean justizia auzitegira eramaten ziren.


Ohiko ezkontz sakramentuan, emakumea umeak edukitzeko zegoen (mutilak jaiotzen baziren, hobe), eta aldi berean umeak hezi eta etxeko lanak egiteko. Legedi erromatarrean oinarritutako mendebaldeko sozietatean, emakumea gizonaren jabetza zen, eta bere buruaren eta seme-alaben gainean ez zuen aginterik.


XVII. eta XVIII. mendeetan Berastegin gertaturiko delituak:

URTEA SALATZAILEA SALATUA DELITUA




1648 Garcia de Berastegi, señor de la casa solar Lorenzo de Fagoaga vecino de Berastegi Estupro a Magdalena de Berastegi
1649 Garcia de Berastegi, señor de la casa solar Domingo de Muxica y otros vecinos de Berastegi. Aborto causado a Magdalena de Zabaleta
1687 Antonia de Berasiarte vecina de Berastegi Francisco Zabalaga cirujano de Hernani Estupro
1711 Catalina de Ayesta vecina de San Sebastian Francisco Ustoa, Domingo Muñagorri y Martin Zubiaurre Malos Tratos y atarle de pies y manos a una puerta
1715 Josefa de Aguirre viuda y vecina de Beras. Fermin Echeverria casado y vecino de Zubieta Estupro y adulterio
1730 Juan Vitoriano Oronoz marido de Gabriela Elordi Jose de Joaristi vecino de Azkoitia Heridas y malos tratos
1731 Andres Arrue padre de Magdalena Arrue Sebastian de Aranalde vecino de Berastegi Estupro, dote y daños
1736 Andres Arrue padre de Maria Domingo Arrue Pedro de Iribarren vecino de Areso Estupro, dote y daños
1748 M.ª Angela Zumarraga vecina de Berastegi Juan Bautista Olano vecino de Elduain Estupro, dote y reconocimiento de la criatura
1753 Juan Labaien, padre de Juana Jacinta Gabriel Arregui criado del demandante Estupro y daños
1754 Clara de Arrosa viuda y vecina de Berastegi Pedro de Aldaz arriero y vecino de Latasa Violación
1755 Miguel Francisco Echaniz y su mujer. Sebastian de Labaien Malos tratos.
1756 Ana M.ª de Madina vecina de San Sebastian Bernardo de Porostorena vecino de Berastegi Estupro
1757 Martin de Elgorriaga, prebistero de Berastegi Juan Bautista de Zumiza, criado y vecino de Berastegi Acoso y malos tratos a su criada
1787 Andres de Jauregui y su mujer Ignacio de Echaniz e Ignacio de Gaztañondo Golpes y malos tratos a la madre de su mujer de 90 años




1754. urteko otsailaren 27an, Berastegin gertatutako bortxaketa baten epaiketa kontatuko dizuet.

Se habré un proceso de querella criminal de Clara de Arrosa viuda de Juan Bautista de Arranbide escribano numeral y vecina de Berastegi contra Pedro de Aldaz arriero navarro e hijo del ventero de Latasa en el reino Navarra.
El ultimo día de cenizas, Clara salio de la villa de Berastegi acompañada de otra mujer, Brigida de Zugasti soltera y de esta villa, a vender varias cestas de sardinas en los lugares de Navarra, como acostumbraban así para ganar algo de dinero y poder sustentarse. Llevando su caminata entre la villa y el puente de Hurto encontraron con varios arrieros que venían con vino para vender en los lugares de Guipuzcoa, el acusado Pedro de Aldaz se detubo, los demás arrieros siguieron su camino, para hacer un trato de sardinas con la querellante y la ofreció 5 reales de vellón por cada ciento y que le daría su importe en la casa concejil de la villa de Berastegi y aunque ella no se fiaba mucho su compañera le hizo un guiño y acepto la venta de las sardinas por el precio referido, su compañera siguió su camino hacia navarra y Clara y el acusado solos, cogieron camino de la villa. En un despoblado junto al camino real en artaleku el acusado le comenzó a requerirle de amores lascivos y ella se resistía y hacia cuanto podía por defenderse y habiéndola agarrado entre sus brazos la hecho en tierra y la forzó y la estupro junto al camino real.
Habiendo ido ambos a la casa concejil el acusado le ofreció 20 cuartos, que no llegaba ni a la mitad, por cada ciento, en vez de 5 reales de vellón que era lo que habían acordado. Clara a recriminarle los 5 reales el acusado se escapo dejándola burlada y la querellante que padeció la violación con fuerza y violencia se halla en cinta lo cual el acusado a cometido un gravisimo delito.
La acusación pide que se le detenga y que le ingresen en prisión y se le embarguen todos sus bienes incluso los que tenga en navarra y que le impongan las mayores penas incluso como escarmiento de otros y que reconozca la criatura o criaturas que pueda dar a luz la querellante y que mantenga en la lactancia ya que la querellante es pobre. Ademas de una dote de 200 ducados por razón de daños que la ocasiono y se le impongan las penas corporales.
La sentencia del 20 de diciembre de 1754, ambos presentes, querellante y acusado, dijeron que vencidos por la fragilidad humana, tubieron trato y comunicación ilicita el ultimo día de ceniza y que resulto quedarse en cinta y Clara quien viendo algún atraso en el reconocimiento de ello y de la criatura que pario el día 7 del corriente mes y se bautizo en la parroquia de Berastegi el lunes 9 del corriente mes, se le dio el nombre de M.ª Antonia de Aldaz. La sentencia fija que Pedro de Aldaz a reconocer a su hija natural y criar educar y alimentarla de su propia costa y pagar los alimentos y la estancia en la posada de esta villa en la que se halla la querellante, ademas pagara a la querellante 30 ducados, 15 ducados para el 2 de febrero próximo y los otros 15 para el mismo día del año siguiente, por razón cualesquiera daños y perjuicios que en su honor sale en resultado a la clara con mas las costas causadas por ella mediante la querella.

2015(e)ko urriaren 13(a), asteartea

ALLI 1 eta ALLI 2 Kobak

Alli udalerrian, Iribas udalerriko mugetatik 5 metrotara aurki ditzazkegu Alli 1 eta Alli 2 izena duten kobazuloak. Baso barruan gorderik, koba batetik bestera 50 metro eskaseko distantzia dago. Kobazulo hauek umeentzako oso egokiak dira espeleologia munduan barneratzeko, bertako sarreren erreztasuna eta bertan aurki ditzazketen formazio barietate kantitateengaitik.

Alli 1; Jaitsiera txiki bat dauka kobara barneratzeko. Bertan, oinez ibiltzeko ez dago zailtasunik, lurzoru laua eta sabai altua dauzkalako. Txundigarria da estalagmita eta estalaktita kopurua, txuri eta gris kolorekoak. Kobaren bukaeran berriz, hainbat bisitariek utzitako izen eta data ikusiko ditugu, batzuk orain 100 urte eginikoak.










Alli 2; Aurrekoaren antzekoa da, sarrera handiagoa eta barneratzeko jaitsiera handiagoa, baina zailtasunik gabea hau ere. Sabaia oso altua dauka, formazio kopuru ederrekoa eta eskuin aldean meazulo txiki bat dauka, hau ere idatzi edo izenaz dekoratua.








Bi kobetan haitzulotar fauna dago, eskorpioi haitzulotarra, armiarma, saguzar, tximeletak etabar.



Errespetatu koba eta bere fauna, eta utzi ezazu aurkitu duzun bezala.

2015(e)ko irailaren 4(a), ostirala

MARTIN AGIRRE, Motela ijitoa.

Ijito bat alde banatara bi zaldi dituela.


Pertsonaia bitxi baten istorioa duzue segidan: Motela ijitoa Berastegin harrapatu zuteneko pasadizoa.

Martin Agirre, Motela, Berastegin harrapatu zutenekoa.

Pedro Jose Ibarrola, Berastegiko alkatearen aitormena:
1780ko urriaren 11n, iluntzeko zazpietatik zortzietara bitartean, Aintzergako teilerian ijito-kuadrilla bat zegoela jakinarazi zidaten. Bi zaldi ere ba omen zituzten, eta haietako bat Motela ijitoarena izan zitekeela esan zidaten. Juan Antonio Labaien aguazilari agindu nion hamar bat gizonezko biltzeko udaletxean eta ijitoak harrapatzera joateko.

Aguazila etxez etxe joan zen konfiantzazko gizonen bila, eta udaletxean elkartu ziren Martin Lujanbio, Manuel Labaien, Miguel Etxeberria, Domingo Iparragirre, Juan Ignacio Goikoetxea, Santiago Iparragirre, Martin Arrue, Martin Iparragirre, MartinGartziarena, Andres Gartziarena, Juan Berastegi eta Juan Bautista Bidasola.

Udaletxeko pleno-aretoan fusil bana, bolbora eta bina bala eman zitzaizkien. Armak kargatu eta herritik 4 bat miliatara dagoen teileriarantz abiatu ziren, bizirik edo hilik harrapatzera ijitoak. Ilargi beteko gaua zen, eta ez zuten ijitoek alde egiterik nahi. Alkateak, taldearen buru zihoanak, lau gizonezkori Cristobal Saizarren terrenoaren bidegurutzean jartzeko agindu zien, eta gainerakoak, Ibarrolaren agindupean, teilerian sartu ziren.

Ilun samar zegoen teileria barruan, hala ere, nabari zen lau lagun lo sakonean zeudela. Alde batean, gizonezko bat eta emakumezko bat zeuden eta, beste aldean, bi gizonezko. Alkateak dei egin zienean,Motela, salto batean, paretaren kontra zuen eskopeta hartzen saiatu zen.Domingo eta Santiago Iparragirre haren gainera joan eta eskopeta kendu zioten; orduan, Motelak punta zorrotzeko labana atera zuen eta Ibarrolari labankada sartu nahian hasi zen, Andres Gartziarenak besotik heldu zion, baina Motelak labana beste eskura pasa eta Andres Gartziarena eta Jose Antonio Labaieni ebakiak egin zizkien eskuetan. Miguel Etxeberriak lortu zuen labana kentzea, fusilarekin besoan kolpea emanda. Motelak ahaleginak egin zituen askatzen, baina Domingo Etxeberriak Motelaren beraren eskopetaren kulatarekin buruan eman zion kolpearekin bota zuen lurrera. Hala, eskuak bizkarrera lotu zizkioten.

Kartzelara bidean jende asko atera zen ikustera, eta emakumeak alde egitea lortu zuen jendartean ezkutatuta; herri guztian barrena haren bila ibili baziren ere, ez zuten aurkitu. Udaletxeko kartzelan sartu zituzten gizonezkoak. Ez zitzaien asko inporta emakumeak alde egin izana, helburua Martin Agirre Motela harrapatzea baitzen. Izan ere, herrietan beldur zioten harenekintzengatik. Maiz eramana zen kartzelara, baina beti alde egitea lortzen zuen.


Leitzako alkateak, Juan Miguel Oterminek, Berastegiko Udalari zuzendutako gutuna (1780-10-16).

Berastegiko kartzelan Martin ijitoa preso duzuela jakin dut. Petrikiloa dela esaten du, baina alferra, gaizkilea, hiltzailea eta lapurra da. Baionako kartzelatik beste batzuekin batera egin zuen ihes gaizki ibiltzeko. Goizuetako alkateak eta nik gure kartzeletara ekartzeko eskatzen dugu, eta Jose Ibarrolari, Berastegiko alkateari, eskatzen diot nirekin elkartzeko Franki baserrian.

Tolosako kartzelara eramateko eskaera Berastegiko alkateak (1780-10-18)

Kartzela honetan behar adinako segurtasunik ez dagoenez, Martin Agirre MotelaTolosako kartzelara eramatea eskatzen dut.

Mendizabal lizentziatuaren eskaera informazioa jasotzeko (1780-10-18). Martin Agirre Motelaren aitortza.

Aranazko Francisco Agirre eta Maria Bautista Indazabalen semea naiz, Arbizun jaio nintzen eta 58 urte ditut. 9 urterekin amaren ondotik joan nintzen, Sunbillara, nekazari aritzeko Juan Antonio Alzuanterekin, Ondagoanena etxera, eta han egon nintzen lau urtez. Ondoren, nire aitak Aranazera eraman ninduen, eta han ere lurra lantzen aritu nintzen 17 urtetik 18ra. Handik Inurainera joan nintzen eta han bizi izan nintzen bi urtez, bizi nintzen etxeko nagusiaren alabarekin harremanetan hasi nintzen arte. Orduan, Nafarroako kontseiluak preso hartu ninduen eta Afrikako Orango kartzela batean lau urte eman nituen. Handik aterata, Sunbillara itzuli nintzen eta abadearen morroi ibili nintzen bertako parrokian. Sunbillan ezkondu nintzen Catalina Erasunekin, eta ezkonduta Jauntsaratsen jarri ginen bizitzen. Ardandegia hartu genuen errentan, sei urte eman nituen han. Handik Gorritira joan nintzen, berriro ere nekazari aritzera.

Gorritin jaio ziren bi seme eta alaba. Emaztea eta seme bat hildakoan, Bizkaira joan nintzen, Arratia aldera, beste semearekin eta alabarekin. Ardi mozten lau urtez ibili ondoren, berriro Nafarroara itzuli nintzen, Araitzera. Etxez etxe ibili nintzen malaria sendatzen eta petrikilo. Bedaiora joan nintzen handik, Elizetxean bizi izan nintzen beste lau urtez, nire iloba Francisca Hubizi neskame nuela. Feliciana Nabarlazekin harremanak izan nituen, eta beste seme bat izan nuen Zornotzan bataiatu zutena; Azkaraten bataiatutako alaba bat ere izan nuen. Biak Felicianarekin daude.

Felicianak nirekin ezkondu nahi zuen, baina Maria Etxeberria eta beste aholkulari batzuk trabak jarri zizkioten.

Orain dela hilabete eta erdi, Kapero izengoitia duen gazte bat agertu zen nire etxean. Bere anaia zaharragoarekin etorri zen, gaixo baitzegoen.Nire erremedioak emateko eskatu zidan, eta sendatuta itzuli ziren Frantziara. Duela 21 egun, berriro etorri zen Kapero, Juanis izeneko Ziburuko marinel batekin, hura ere gaixorik zegoela-eta. 8-9 egunetan sendatu zen, baina ahul samar zegoelako Azkaraten Miguel Olageri zaldi bat hartu genion errentan, eta Gaztelu aldera abiatu ginen.

Gaztelura iritsitakoan, ostatura bidali nuen Juanis ardo, ogi etabakailo bila. Herri honetako teilerian gaua emateko asmoz abiatu ginen Berastegirantz. Goizean besteak Andoain aldera joatekotan ziren eta ni, berriz, Tolosara erdi hondatua nuen eskopeta konpontzera, eta handik Bedaiora. Gaztelun Maria Josefa izeneko neskatxa bat zegoen, 18-19 urtekoa, lehendik ere ezaguna nuena, eta esan zidan Aresora zihoala eta ea gurekin etor zitekeen, gaua teilerian pasa eta biharamunean Aresora joateko. Halaxe iritsi ginen laurok teileriara.

Presoak Tolosako kartzelara.

1780ko urriaren 20an, Berastegiko aguazilak, Juan Antonio Labaienek, Domingo Arrondo Tolosako aguazil eta kartzelazainari entregatu zizkion Martin Agirre Motela, Juanis frantsesa eta Pedro Etxeberria Kapero.


1780-10-24an hamahiru lekukoren testigantza jaso zen atxilotuen kontra.

Andres Txurdangi, Martin Gartziarena eta Juan Ignacio Goikoetxea lekukoek esaten dute orain dela 30 urte baino gehiago ezagutzen dutela Martin Agirre Motela, ez duela lanbiderik eta Bedaion bizi izan dela azken laur urteetan. Badakite Orango kartzelan egon zela lau urtez, baita Baionakoan ere, eta handik alde egin zuela. Emagaldu askorekin izan zuela harremana eta ezkondua egon zela ere badakite, ez dakite zenbat seme-alaba dituen.

Duela hiruzpalau urte ikasle bat Iruñera zihoan estudiatzera, Beizamako Miguel, Aian bizi dena. Elduainen zihoala hiru gizonezko atera zitzaizkion, Motela haien artean, atzetik jarraitu zioten eta gaztea, ikaratuta, zaldia eta maleta utzi eta herrira jaitsi zen korrika. Martin Gartziarenarekin elkartu zen eta honek eta beste batzuk lagundu zioten Goio mendira. Han zegoen zaldia, baina gazteak esan zuen liburuak eta maleta barruan zeraman guztia falta zela.

Jose Luloagaeta Juan Bautista Gartziarena lekukoak. Juanek esan du badirela 32 urte Motela eta haren ama Mª Bautista ezagutzen dituela, Torrea etxeko ijitoa bera. Badakiela Donostiako kartzelan egon zela frantses batekin eta handik alde egiten saiatzeagatik luzatu egin ziotela kondena. Luloagak esan du orain dela 16-17 urte Urkizutik behera Plazaolakoburdinolara joan zela, eta bueltakoan, AintzerganMotela ikusi zuela bere anaia danbolin-jolearekin batera eta zaldi bat zeramatela. Geroxeago Juan Bautista Gartziarenarekin elkartu zela eta hark esan ziola zaldi bat falta zitzaiola. Baina ez zituzten gehiago ikusi. Juan Bautistak Motelaren kontrako salaketa jarri zuen eta handik urte eta erdira-edo zaldiaren balioa kobratu zuen, baina ez besterik.

Miguel Antonio Etxarren, Andres Lasarte eta Juan Bautista (JuanitoGorostazurenartzaina) lekukoak. Uli mendian gindoazen hirurok eta hiru gizonezko ikusi genituen ahari bat zeramatela. Motela zen haietako bat, galdetu genien ea aharia beraiena zen eta gizon batek eman egin ziola esan zigun. Kendu egin genion aharia, ez baitzigun esan nork eman zion.

Agustin Alkain, Martin Kortajirena, Joaquin Olaondo eta Ignacio Garaialde lekukoak. Agustin Ibin mendian zegoela hiru gizonezko ikusi zituen, Motela haien artean. Fardelak zeramatzaten Ollokiko burdinola bidean. Ondoren Alsua etxeko artzaina ikusi zuen, Ignacio, eta Goikoetxeakoa, Juan Bautista. Haiek esan zioten bordetan lapurreta egin zietela: kobrezko pertz bat eta taloak erretzeko burdinazko txapa bat.

Juan Esteban Urroz eta Juan Martinez Etxeberri lekukoak, Belabietan borda dutenak. Igande goiz batean herrira jaitsi zen meza entzutera eta arratsaldean igo zenean 4 ardi falta zitzaizkiola ikusi zuen, leku berean zeukan artaldea Juan Martinezek eta hari ere hiru ardi falta zitzaizkion. Bedaioko Juan Bautista Zabalak esan zion ekainaren 25ean Motela ikusi zuela zazpi ardi eramaten Santi Tolosako harakinari. Juan Martinez de Etxeberriak esan zuen igande hartan bertan bere bordatik bi alkandora eta olio ontzi bat faltatu zirela.

1780-10-29an Motelaren zaldiak enkantean jarri ziren.

Juan Antonio Labaien, Berastegiko aguazilak, enkantean jarri zituenMotelaren bi zaldiak. Lehenengo enkantea Miguel Gartziarenak irabazi zuen 151 erreal kosta zitzaion zaldia;bigarrena, berriz, Arribeko Juan Angel Gartziarenak lortu zuen 136 errealen truke.

1780-11-29an Gazteluko eta Leitzako lekukoen aitortza jaso zen.

Sebastian Mugarza lekukoak esan zuen urriaren 11n Santa Kruz ermita ondoan zegoela Motela ikusi zuela mutil frantses batekin, eta haiekin batera emakume bat eta bi zaldi. Motelari galdetu ziola ea ezagutzen zuen aurretik zakur batekin zihoan gizonezkoa eta esan zion Villafrankakoa zela eta erantzun zuen ezetz, Azkaratekoa. Harengana arrimatu ziren eta eztabaidan aritu ziren. Frantsesak aizkorakada batzuk bota zizkion eta Azkaratekoak alde egin zuen.

Martin Arrillaga lekukoak esan zuen Gazteluko bere ostatuan zegoela Juanis frantsesa etorri zela ardo bila eta ordaindu zuela.

Bautista Zabala lekukoak esan zuen Motela Bedaioko beste gaizkile batzuekin elkartzen zela eta herritik kanpo denbora asko ematen zutela gaiztakeriatan eta bide lapurretan. Herri askotatik bidali izan dutela adierazi zuen eta behin baino gehiagotan alde egin izan duela preso egon den kartzeletatik.

Aiako Pedro Irastorza, haren emazte Catalina eta alaba Ana Ignacia, eta Juan Antonio Izeta lekukoak. Duela lau urte Gazteluko ostatuan zeudela Motela etorri zen beste ijito batekin eta Vicente izeneko mutil kozkor batekin. Ardoa edaten ari zirela beste bi gizonezko etorri zitzaizkien: Aiako Miguel eta Zaragozako mediku bat. Vicente gaztea ostatutik atera eta Nafarroarantz abiatu zen, geroxeago Miguel eta medikua ere bide hartatik joan ziren eta, azkenean,Motela eta ijitoa ere atera ziren. Goizeko 12:00ak inguruan Goio mendian Migueli eta medikuari hiru gizonezko atera zitzaizkien eskopetak eskuetan zituztela,Motela zen haietako bat. Zaldiak eta medikuaren maletak utzi eta Berastegirantz ihes egin zuten. Gizonetako batek tiro egin zien, baina ez zuen harrapatzerik lortu.

Leitzako Juanabordako Juan Bautista Mauleon, haren Andrea Mª Ignacia Lizarza eta Miguel semea lekukoak. Etxera itzuli zenean, andreak esan zion gizonezko bat etorri zela pipa pizteko su eske. Geroxeago zuriz jantzitako fraide bat agertu zen zeharo ikaratuta bi gizonezkok tabakoa eta zeukan diru gutxia lapurtu zizkiotela esanez. Miguelek, semeak, esan zuen ganadu bila zihoala Motela ikusi zuela beste gizon batekin eta zuriz jantzitako fraide batekin hizketan. Santuleku, Artaleku eta Urzuriagan ikusita ezagutzen zuela Motela esan zuen.

Biharamunean Leitzan hiru gizonezko armekin ijitoen bila abiatu ziren. Bezperan Urtoko burdinolan lan egiten zuten ikazkinak Urkizun lanean ari zirela Motela ikusi zuten beste gizon batekin batera, Navarrillo izenekoa, eta badakite Navarrilloren bila dabiltzala Bilbon.

Motelak bere lagunekin batera ihes egin zuen Tolosako kartzelatik.

Tolosako Santa Clara edo Naparrako zubiaren aspaldiko irudia.
Zumalakarregi museoko argazkia. ZM:P;1.

Martin Agirre eta haren bi kideak Plaza Zaharreko kartzela publikoan zeuden. Urtarrilaren erdi aldera Plaza Berriko kartzelatik Plaza Zaharrekora hiru preso eraman zituzten: Vicente Astiz, Jose IgnacioSanberro eta Martin Murua. Hirurak Motelarekin-eta batera jarri zituzten. Handik pixka batera bi marinel portugaldar sartu zituzten kartzelan.

1781eko otsailaren 1ean, gaueko 23:00ak inguruan oheratu ziren bakoitza bere lekuan, nahiko ardoeta pattar edanda. Goizaldeko 02:00ak inguruan Vicente Astizesnatu egin zen, soinuak entzunda, eta Motela eta besteak atetik ateratzen ikusi zituen. Juanis frantsesa konturatu egin zen ikusi egin zituela, eta labana aterata mehatxu egin zion isilik egoteko, bahitu egin zuen eta ate nagusitik atera ziren. Santa Klara zubia pasa eta komentu ondoan neskatxa bat agertu zen, Motelaren laguna bera, behin baino gehiagotan joan izan zitzaion kartzelara bisitan eta, ondoren, ikusi izan zuen Domingo Arrondokartzelazainaren logelan sartzen. Lizartzatik pasa eta legoa batera-edo taberna batean sartu ziren, han ospatu zuten ihes egin izana. Arribe pasatakoan, Vicentek alde egitea lortu zuen, eta pare bat orduz sasi artean gordeta egon ondoren, Lizartzara bueltatu eta hangoekin hitz egin zuen.Lizartzarrek esan zioten neskatilak hartu zituela kartzelako giltzak eta hark ireki ziela atea. Vicente kartzelan aurkeztu zen bere errugabetasuna erakusteko.

Kartzelazainaren semeak ateak irekiak zeudela ikusi zuen, aitari hots egin zion, eta han bi portugaldarrak lotan zeudela ikusi zuten. Esnatu zituztenean esan zuten ez zirela ezertaz jabetu, ondo edanda hartu zutela lo-eta.

Kartzelazainakpreso egin behar izan zituen egun batzuk, eta fidantza ordainduta atera zen. Berastegiko herriak ordaindu behar izan zituen presoen mantenua, Tolosako kartzelarako lekualdatzea, abokatuak eta kasuaren instrukzioak. Denera: 2163 erreal.